Egzarh

Egzarh (grč. éksarkhos : vojvoda, vođa, kolovođa; predvodnik, starješina; odličnik; započinjatelj), po Pravoslavnom rječniku i Klaićevom rječniku - poglavar ili rukovodilac neznabožačkih žrečeva u staroj Grčkoj, glavni žrec u hramu; potom - građanski upravitelj dijeceza, administrativnih jedinica na koje je Konstantin Veliki bio podijelio svoje carstvo. Kasnije je taj administrativni naziv dobio crkveno-kanonsku upotrebu. Pretpostavlja se da su egzarsi u staroj crkvi bili episkopi dijeceza, koji već polovinom VI. vijeka gube na svom značaju: ili tako što po svojim funkcijama bivaju izjednačeni s drugim crkvenim ličnostima, ili tako što ih viša vlast ukida kao nepotrebne. Danas je egzarh samostalni predstavnik (nešto između mitropolita i patrijarha) cijele crkve ili njenog dijela, koji ima punu vlast. Poglavar samostalne crkve ili niza nacionalnoistorodnih eparhija

Po ELZ-u, HER-u i HOL-u, vojnički zapovjednik bizantskog egzarhata kojemu je povjerena i civilna vlast; carski namjesnik u egzarhatu; namjesnik bizantskog cara u njegovim talijanskim posjedima, u Gornjoj Italiji. U istočnoj crkvi, mitropolit, obično u glavnim gradovima kasnoantičkih prefektura (u Aleksandriji, Antiohiji, Kapadokiji itd.). U pravoslavlju, patrijaršijski namjesnik koji zastupa patrijaršijsku vlast (u Rusiji od Petra Velikog, u Bugarskoj od 1872. godine; primas Bugarske pravoslavne crkve nosi titulu egzarha od 1870-1953: egzarh bugarski.

Danas u Srpskoj pravoslavnoj crkvi (SPC) dva mitropolita imaju i titulu egzarha: arhiepiskop cetinjski, mitropolit crnogorsko-primorski, zetsko-brdski i skenderijski i egzarh Pećkog trona Amfilohije (Radović) te mitropolit Hrizostom arhiepiskop sarajevski, mitropolit dabrobosanski i egzarh Dalmacije.

Izvori:

• ELZ, HER, HOL, Jurančič, MEP, RMS, RSANU, Vujaklija
• Srpska pravoslavna crkva Arhivirano 2011-02-24 na Wayback Machine-u
• Mitropolit Amfilohije (Radović) Arhivirano 2010-12-16 na Wayback Machine-u