Hronologija budizma

Napomena: u izvorima se često daju različite godine Budinog života, što je navedeno u zagradi.

• 624/560. pne. Budući Buda, rođen je u Lumbiniju (u današnjem Nepalu) kao Sidarta Gautama, princ plemena Sakja.
• 595/531. pne. Gotama odbacuje svetovni život i odlazi u beskućnike (sa 29 godina).
• 589/525. pne.. Dok je meditirao ispod bodi drveta u šumi kraj Gaje (danas Bodgaja, Indija) u noći punog meseca u maju, Gotama postaje Buda, "Budni" (sa 36 godina). Tokom noći punog meseca u julu, Buda izgovara svoju prvu propoved blizu grada Varanasi, upoznajući svet sa Četiri plemenite istine i započinjući svoju 45-godišnju karijeru propovednika učenja koje je nazvao "Dhama-vinaja".
• 544/480. pne. Gotama Buda umire, odnosno dostiže parinibanu (skt.: parinirvanu), konačno izbavljenje, u Kusinari (danas Kusinagar, Indija) sa 80 godina. Tokom perioda monsuna, kada se monasi zadržavaju na jednom mestu, koji je usledio neposredno posle Budine parinibane, sastaje se u Rađagahi, Indija, prvi budistički sabor, tokom kojeg 500 monaha koji su već bili dostigli stupanj arahanta, predvođeni Mahakasapom, recituju čitavo Budino učenje. Ovo recitovanje Vinaje za koje je bio zadužen Upali postaje prihvaćeno kao Vinaja pitaka; Dhamu je recitovao Ananda i ona postaje priznata kao Suta pitaka.
• 444/380. pne. 100 godina posle Budine parinibane drugi budistički sabor se sakuplja u Vesaliju kako bi raspravljao o razmimoilaženjima u tumačenju Vinaje. Tu se i događa prvi raskol unutar sanghe, tako da se mahasanghika škola odvaja od traditionalne sthaviravade. Mahasanghika odbija da prihvati sute i Vinaju kao krajnji autoritet u pogledu Budinog učenja. Ovaj raskol je zapravo početak nastanka onoga što će kasnije evoluirati u mahajana budizam, koji će preovlađivati u severnoj Aziji (Kina, Tibet, Japan, Koreja).
• 250. pne. Kralj Ašoka je sazvao treći budistički sabor u Pataliputri (Indija). Rasprave oko tumačenja učenja vodile su do novih raskola i do podele na sarvastivada i vibhajavada školu. Na ovom saboru je recitovana Abhidhama pitaka, zajedno sa još nekim dodatnim delovima Khudaka nikaje. Time je u suštini kompletirana savremena pali Tipitaka, premda neki naučnici sugerišu da su barem dva dela kanona (Parivara u Vinaja pitaki i Apadana u Suta pitaki) možda kasniji dodaci.
• 247. pne. Kralj Ašoka šalje svog sina Mahindu u misiju prenošenja budizma na Šri Lanku. Tamošnji kralj Devanampija Tisa prihvata budizam kao državnu religiju.
• 240. pne. Mahinda osniva Mahaviharu (Veliki manastir) u Anuradhapuri (Šri Lanka). Vibhajjavada zajednica koja u njemu živi postaje poznata pod nazivom Teravada. Mahindina sestra, Sanghamita, stiže na Šri Lanku donoseći izdanak bodi drveta pod kojim je Buda doživeo prosvetljenje i osniva red budističkih monahinja.
• 100. pne. Glad i raskoli na Šri Lanki ukazuju na potrebu da se Tipitaka zabeleži i time sačuva Budino učenje. Kralj Vatagamani saziva četvrti budistički sabor, na kojem 500 recitatora i pisara iz Mahavihare po prvi put zapisuje pali Tipitaku na palmovim listovima.
• 100. Teravada budizam se prvi put javlja u Burmi i centralnom Tajlandu.
• 200. Budistički monaški univerzitet u Nalandi, Indija, je na vrhuncu slave i ostaje svetski centar proučavanja budizma tokom više od 1000 godina.
• 425. Budagosa sakuplja različite sinhaleške komentare kanona, oslanjajući se uglavnom na Maha athakathu (Veliki komentar) sačuvan u Mahavihari, i svoj rad prevodi na pali. Na ovaj način sinhaleška budistička učenost postaje dostupna čitavom theravadinskom svetu. Kao kamen temeljac svoga rada, Buddhaghosa sastavlja kapitalno delo Visudhimaga (Staza pročišćenja), koja kasnije postaje klasičan priručnik budizma na Šri Lanki.
• oko 600. Započinje proces propadanja budizma u Indiji koji će dovesti do njegovog potpunog nestanka u zemlji u kojoj je nastao.
• 6. ili 9. vek. Dhamapala sastavlja komentare o onim delovima kanona koje je propustio Budagosa (kao što su Udana, Itivutaka, Theragatha i Therigatha), zajedno sa obimnim podkomentarima Budagosinog dela.
• 1050. Monaška zajednica u Anuradhapuri, zbog čestih invazija sa juga Indije, prestaje da postoji.
• 1070. Monasi iz Pagana stižu u Polonnaruvu (Šri Lanka) da nastave prekinutu liniji teravadskog zaređenja na ostrvu.
• 1164. U stranoj invaziji uništena je Polonaruva. Uz pomoć dva monaha šumske linije škole mahavihara - Mahakasape i Saripute - kralj Parakramabahu ponovo ujedinjuje sve monahe na Šri Lanki u mahavihara školu.
• 1236. Monasi iz Kancipurama (Indija) stižu na Šri Lanku da ožive liniju teravadskog zaređenja.
• 1279. Poslednji pisani trag o jednom Teravada ženskom manastiru (u Burmi).
• 1287. Pagan razaraju mongolski osvajači; počinje njegova propast.
• 13. vek. Šumska linija šrilankanskog zaređenja stiže u Burmu i Tajland. Teravada se širi na Laos. Tajlandski Teravada manastiri prvo se pojavljuju u Kambodži, neposredno pre nego što su se Tajlanđani oslobodili kmerske dominacije.

oko 1400. Još jedna šumska monaška linija je uvezena sa Šri Lanke u Ajudhaju, tajlandski glavni grad. Nova linija zaređenja je takođe preneta u Burmu.

• 1753. Kralj Kirti Sri Rađasinha dovodi monahe sa tajlandskog dvora da obnovi liniju monaškog zaređenja, koja je ponovo prekinuta na Šri Lanki. Ovo je vreme nastanka Sijam nikaje.
• 1768. Burmanci razaraju Ajudhaju (tajlandski glavni grad).
• 1777. Kralj Rama I, osnivač danas aktuelne dinastije u Tajlandu, pribavlja prepise Tipitake sa Šri Lanke i finansira sabor koji ima zadatak da standardizuje tajlandsku verziju Tipitake. NJeni prepisi su potom razaslati manastirima širom zemlje.
• 1803. Šrilanđani zaređeni u burmanskom gradu Amarapuri donose Amarapura nikaju na Šri Lanku kako bi dopunila Sijam nikaju, koju su priznavali samo brahmini iz brdovitog predela oko Kandija.
• 1828. Tajlandski princ Mongkut (kasnije kralj Rama IV) osniva Dhamajut pokret, koji će kasnije postati Dhamajut škola.
• oko 1800. Šrilankanska sangha propada pod pritiskom dvovekovne evropske kolonijalne vlasti (Portugalci, Holanđani, Britanci).
• 1862. Šumski monasi predvođeni Pananandom odlaze za Burmu radi ponovnog zaređenja. Vraćaju se na Šri Lanku sledeće godine i polažu temelj Ramana nikaje. Prvi prevod Dhamapade na jedan zapadni jezik (nemački).
• 1868. Peti budistički sabor održan u Mandalaju (Burma); pali kanon uklesan na 729 mermernih ploča.
• 1873. Mohotivate Gunananda pobeđuje hrišćanske misionare u javnoj debati, budeći tako ponos čitave nacije na svoju budističku tradiciju i želju za njenom obnovom.
• 1879. Sir Edvin Arnold objavljuje svoju epsku poemu Light of Asia (Svetlost Azije), koja postaje bestseler u Engleskoj i SAD, podstičući na Zapadu šire interesovanje za budizam.
• 1880. Helena Blavacki i Henri Stil Olkot, osnivači Teozofskog društva, stižu iz SAD na Šri Lanku, prihvataju budizam i počinju kampanju za obnovu budizma na ostrvu otvaranjem budističkih škola.
• 1881. Rhis Davids osniva u Londonu „Pali Text Society“; veći deo Tipitake objavljen je u latiničnoj transkripciji i tokom narednih 100 godina u prevodu na engleski.
• 1891. Nezaređeni budistički sledbenik sa Šri Lanke Anagarika Dharmapala osniva u Indiji „Maha Bodhi Society“, nastojeći da ponovo oživi budizam u Indiji.
• 1899. Prvi Zapadnjak Teravada monah (Gordon Daglas) zaređen u Burmi.
• oko 1900. Ajahn Mun i Ajahn Sao oživljavaju šumsku tradiciju meditacije u Tajlandu.
• 1902. Tajlandski kralj Rama V objavljuje zakon o sanghi, koji formalno obeležava početak mahanikaja i dhamajut škola. Upravljanje sanghom, koje je do tada bilo u rukama laika kojeg je imenovao kralj, predato je u ruke samih monaha.
• 1949. Mahasi Sajadav postaje glavni učitelj u meditacionom centru u Rangunu (Burma), koji je sponzorisan iz državnih fondova.
• 1954. Burmanska vlada je pokrovitelj šestog budističkog sabora u Rangunu.
• 1956. Buda Jajanti godina; navršilo se 2,500 godina postojanja budizma.
• 1958. NJanaponika Thera osniva „Buddhist Publication Society“ na Šri Lanki s namerom da se objavljuju knjige o Teravada budizmu na engleskom. Sarvodaja Shramadana pokret osnovan na Šri Lanki s ciljem da se budistički ideali iskoriste za rešavanje nagomilanih socijalnih problema. Dva Nemca zaređuju se u kraljevskoj tajlandskoj ambasadi u Londonu, i to je prvo puno Teravada zaređenje na Zapadu.
• oko 1960. Budistička vihara osnovana u Vašingtonu je prva Teravada monaška zajednica u SAD.
• 1970. Izbeglice iz Vijetnama, Kambodže i Laosa stižu u SAD i Evropu, osnivajući čitavu mrežu budističkih zajednica na Zapadu. Taungpulu Sajadav i dr Rina Sircar, iz Burme, osnivaju Taungpulu Kaba-Aje Manastir u Severnoj Kaliforniji. Ajahn Čah osniva Vat Pah Nanačat, šumski manastir u Tajlandu namenjen obuci monaha sa Zapada. „Insight Meditation Society“, meditacioni centar za nezaređene, osnovan u Masačusetsu (SAD). Ajahn Čah putuje u Englesku kako bi postavio temelj za malu zajednicu monaha u Hamsptead vihari, koja se kasnije seli u Saseks (Engleska) i stvara Vat Pah Citaviveka (Chithurst šumski manastir).
• oko 1980. Meditacioni centri za nezaređene stiču sve veću popularnost u SAD i Evropi. Prvi Teravada šumski manastir u SAD („Bhavana Society“) osnovan je u Zapadnoj Virdžiniji. Amaravati budistički manastir osniva u Engleskoj Ajahn Sumedho (učenik Ajahn Čaha).
• oko 1990. Nastavlja se ekspanzija teravadske sanghe na Zapadu: manastiri tajlandske šumske tradicije osnovani su u Kaliforniji (Metta Forest manastir, osnivač Ajahn Suvat; Abhajagiri manastir, osnivači Ajahn Amaro i Ajahn Pasanno). Budizam se širi i na sajber prostor: pojavljuju se prve budističke računarske mreže i nekoliko izdanja pali Tipitake postaje dostupno na internetu.