Fosfori

Fosfori është element kimik i cili u zbulua ne vitin 1669 nga alkimisti gjerman Hennig Brand duke nxehur mbeturinat e thata të urinës me rërë. Emri fosfor rrjedh nga gjuha (greq. fosforos = bartës i dritës). Fosfori është element kimik i cili gjendet në grupin e 15-të të sistemit periodik, me simbol P dhe me numer atomik 15. Ai ka 5 atome në shtresën e jashtme.

Fosfori është një element thelbësor për të malmur jetën kryesisht përmes fosfateve, përbërës që përmbajnë jonin fosfat, PO₄^3- . Fosfatet janë një përbërës i ADN-së, ARN-së, ATP-së dhe fosfolipideve, përbërje të ndërlikuara themelore për qelizat. Fosfori elementar u izolua fillimisht nga urina e njeriut dhe hiri i kockave ishte një burim i rëndësishëm fosfati dikur. Minierat e fosfatit përmbajnë fosile sepse fosfati është i pranishëm në depozitat e fosilizuara të mbetjeve dhe jashtëqitjeve të kafshëve. Nivelet e ulëta të fosfatit janë një kufi i rëndësishëm për rritjen në një numër ekosistemesh bimore. Shumica dërrmuese e përbërjeve të fosforit të nxjerra konsumohen si pleh . Fosfati është i nevojshëm për të zëvendësuar fosforin që bimët heqin nga toka dhe kërkesa e tij vjetore po rritet gati dy herë më shpejt se rritja e popullsisë njerëzore. Zbatime të tjera përfshijnë përbërje organofosforike në detergjentë, pesticide dhe agjentë nervorë .