Rumania România (Rumanisht)
| |||||
---|---|---|---|---|---|
Himni: "Deșteaptă-te, române!" ("Awaken thee, Romanian!") | |||||
Kryeqyteti | Bukureshti 44°25′N 26°06′E / 44.417°N 26.100°E | ||||
Qyteti më i madh | Kryqyteti | ||||
Gjuhët zyrtare | Rumanisht[1] | ||||
Gjuhët e njohura të pakicave[2] | |||||
Grupet etnike (2021)[3] | |||||
Besimi (2021)[3] |
| ||||
Nofka | Romanian | ||||
Qeveria | |||||
Lloji i qeverisjes | Republika gjysmë presidenciale unitare | ||||
Klaus Iohannis | |||||
Marcel Ciolacu | |||||
Kuvendi | Parlamenti | ||||
Senati | |||||
Dhoma e Deputetëve | |||||
Historia e themelimit | |||||
1330 | |||||
1346 | |||||
• Bashkimi | 24 janar 1859 | ||||
• Pavarësia nga Perandoria Osmane | 9 maj 1877/1878 | ||||
1918/1921 | |||||
1941 | |||||
30 dhjetor 1947 | |||||
14 dhjetor 1955 | |||||
27 dhjetor 1989[4][5][6] | |||||
8 dhjetor 1991 | |||||
1 janar 2007 | |||||
Sipërfaqja | |||||
• Gjithsej | 238,397 km2 (92,046 sq mi)[7] (81-të) | ||||
• Ujë (%) | 3 | ||||
Popullsia | |||||
• 2021 census | 19,053,815[3] | ||||
• Dendësia | 79.9/km2 (206.9/sq mi) (136th) | ||||
Ekonomia | |||||
PBB (PFB) | Përllogaritje 2023 | ||||
• Gjithsej | $783.903 trilionë[8] (35th) | ||||
• Për kokë banori | $41,633[8] (47th) | ||||
PBB (zyrtare) | Përllogaritje 2023 | ||||
• Gjithsej | $348.902 billion[8] (45th) | ||||
• Për kokë banori | $18,530[8] (54th) | ||||
Monedha | Leu rumun (RON) | ||||
Të dhëna të tjera | |||||
Gini (2021) | 34.3[9] i mesëm | ||||
IZHNJ (2021) | 0.821[10] shumë i lartë · 49-të | ||||
Zona kohore | UTC+2 (EET) | ||||
• Verës | UTC+3 (EEST) | ||||
Formati i datës | dd.mm.yyyy (AD) | ||||
Ana e drejtimit të makinës | right | ||||
Prefiksi telefonik | +40 | ||||
Kodi ISO 3166 | RO | ||||
Kodi i internetit TLD | .roa | ||||
| |||||
|
Rumania (rumanisht: România) është shtet i pavarur në pjesën juglindore të Evropës dhe shtrihet në qendër të Siujdhesës Ballkanike, ku kufizohet me Ukrainën dhe Moldavinë në veri-lindje, Hungarinë dhe Serbinë në perëndim dhe Bullgarinë në jug. Rumania ka dalje të ngushtë në Detin e Zi dhe shtrihet deri në Fushën e Panonisë. Ky vend ka një sipërfaqe prej 238,397 km² dhe me një popullsi prej nën 18.9 milionë banorë (2023), prej të cilëve afro 2 milion banojnë dhe jetojnë në Bukuresht, kryeqyteti dhe qendra më e rëndësishme e vendit.
Shteti modern rumun u formua në vitin 1859 përmes një bashkimi personal të Principatave Danubiane të Moldavisë dhe Vllahisë. Shteti i ri, i quajtur zyrtarisht Rumania që nga viti 1866, fitoi pavarësinë nga Perandoria Osmane në vitin 1877. Gjatë Luftës së Parë Botërore, pasi shpalli neutralitetin e saj më 1914, Rumania luftoi së bashku me Fuqitë Aleate nga viti 1916. Pas luftës, Bukovina, Besarabia, Transilvania dhe pjesë të Banatit, Crișana dhe Maramureș u bënë pjesë e Mbretërisë së Rumanisë.[11] Në qershor-gusht 1940, si pasojë e Paktit Molotov-Ribbentrop dhe Çmimit të Dytë të Vjenës, Rumania u detyrua t'i lëshonte Besarabinë dhe Bukovinën Veriore Bashkimit Sovjetik dhe Transilvaninë Veriore Hungarisë. Në nëntor 1940, Rumania nënshkroi Paktin Trepalësh dhe, rrjedhimisht, në qershor 1941 hyri në Luftën e Dytë Botërore në anën e Boshtit, duke luftuar kundër Bashkimit Sovjetik deri në gusht 1944, kur u bashkua me aleatët dhe rimori Transilvaninë e Veriut. Pas luftës dhe pushtimit nga Ushtria e Kuqe, Rumania u bë një republikë socialiste dhe anëtare e Paktit të Varshavës. Pas revolucionit të vitit 1989, Rumania filloi një tranzicion drejt demokracisë dhe ekonomisë së tregut.
Rumania është një vend i zhvilluar[12][13][14] dhe një fuqi e mesme e mundshme në çështjet ndërkombëtare.[15][16] Ajo ka një ekonomi me të ardhura të larta, duke qenë e 45-ta në botë për nga PBB-ja nominale. Rumania përjetoi rritje të shpejtë ekonomike në fillim të viteve 2000; ekonomia e saj tani bazohet kryesisht në shërbime. Është një prodhues dhe eksportues neto i makinave dhe energjisë elektrike nëpërmjet kompanive si Automobile Dacia dhe OMV Petrom. Shumica e popullsisë së Rumanisë janë rumunë etnikë dhe e identifikojnë veten fetarisht si të krishterë ortodoksë lindorë, që flasin rumanishten, një gjuhë romane (më konkretisht romane lindore/dako-romane). Kisha Ortodokse Rumune është besimi më i madh fetar në vend. Rumania është anëtare e Kombeve të Bashkuara, Bashkimit Evropian, NATO-s, Këshillit të Evropës, BSEC dhe OBT-së.
{{cite web}}
: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
{{cite web}}
: |archive-date=
ka nevojë për |archive-url=
(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)