Kiini cha atomu

Kiini cha atomu (pia nyukliasi ya atomu; kwa Kiingereza:atomic nucleus) ni eneo dogo la ndani ya atomu lililosongamana lenye kuundwa na protoni na neutroni lililo katikati ya atomi na linalozungukwa na mzingo elektroni.

Eneo hili liligunduliwa mnamo mwaka 1911 na mwanasayansi Ernest Rutherford kwa kutegemea jaribio la folili ya dhahabu lililofanywa mwaka 1909 na mwanasayansi Geiger–Marsden. Baada ya ugunduzi wa neutroni katika mwaka 1932, modeli za kiini zilizokuwa zikijumuisha protoni na neutroni ziliundwa kwa haraka na Dmitri Ivanenko pamoja na Werner Heisenberg.

Atomu ni chembe ndogondogo zinazounda na kutofautisha elementi mbalimbali kama vile oksijeni, chuma au kaboni. Kila kitu, kama ni gimba mango, gesi au kiowevu, kinaundwa na chembechembe ndogo. Kama kina elementi moja tu, kuna atomu za aina moja tu ndani yake. Vitu vingi vinaundwa na muungano wa elementi tofauti kwa mfano maji kwa oksijeni na hidrojeni. Hapo atomu tofauti zinaunganishwa kuwa molekyuli. Hizi molekyuli ni muungano wa elementi za aina tofauti ("kampaundi": kutoka Kiingereza "compounds"). Chembe ndogo ya kila elementi huitwa atomu. Kila elementi ina atomu za aina yake kulingana na asili yake.

Ndani ya kila atomu tena mna chembechembe ndogo zaidi za aina tofauti, ambazo zinatajwa kama nyutroni, protoni na elektroni. Muundo wa atomu ni kiini cha atomu, ambamo sehemu kubwa ya masi yake inapatikana, kikizungukwa na elektroni kadhaa zinazotembea kwa njia zake nje ya kiini.

Atomi inaundwa na kiini kilicho na chaji chanya, pamoja na wingu la elektroni lenye chaji hasi linaloizunguka, vyote vikishikiliwa na nguvu ya umeme-tuli.

Kiini kinaundwa na protoni na nyutroni^[1] na hizi kwa pamoja huitwa "nyukleoni" ^[2].

Kiini chenyewe kina masi karibu yote ya atomu ndani yake (mnamo 99.9%, elektroni kwenye mzingo huwa na masi ndogo mno). Hivyo karibu uzito wote wa atomi unapatikana katika kiini, ukichangiwa na asilimia chache za wingu la elektroni. Protoni na neutroni zinafungamanishwa pamoja kuunda kiini kwa nguvu ya nyuklia.

Kipenyo cha kiini kipo kati ya femtomita 1.75 kwa hidrojeni (sawa na kipenyo cha nyutroni moja)^[3] hadi fentomita 15 kwa atomu nzito kama vile urani. atomu yenyewe, yaani kiini pamoja na mizingo elektroni, ni kubwa zaidi mara 23,000 (urani) hadi 145,000 (hidrojeni).

1. ↑ isipokuwa atomu ya hidrojeni, ambayo ni atomu ndogo kabisa, ina protoni 1 pekee katika kiini
2. ↑ kutoka Kilatini nucleus = kiini, yaani chembe za kiini
3. ↑ Brumfiel, Geoff (Julai 7, 2010). "The proton shrinks in size". Nature. doi:10.1038/news.2010.337.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)