Myanmar

Republika ng Kaisahan ng Myanmar ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံ (Birmano) Padron:Translit
Watawat Selya ng Estado
Awiting Pambansa: ကမ္ဘာမကျေ Kaba Ma Kyei "Till the End of the World" Padron:Centre
Show globe Show map of ASEAN Kinaroroonan ng  Myanmar  (green) sa ASEAN  (dark grey)  —  [Gabay]
Kabisera	Naypyidaw[a] 21°00′N 96°00′E / 21.000°N 96.000°E / 21.000; 96.000
Pinakamalaking lungsod	Yangon[b]
Official language	Burmese
Recognised regional languages[1]	Chin Kachin Karen Kayah Mon Rakhine Shan
Pangkat-etniko (2019[2][3][4])	68.78% Bamar 6.69% Kayin 4.61% Rakhine 4.51% Shan 2.19% Mon 2.09% Chin 1.50% Kachin 0.39% Kayah 9.24% other
Relihiyon	89.8% Buddhism (official)[5] 6.2% Christianity 2.3% Islam 1.6% other[6]
Katawagan	Burmese Myanmarian [7]
Pamahalaan	Unitary assembly-independent republic under a military junta
• Acting President, SAC Chairman, and Prime Minister	Min Aung Hlaing
• SAC Vice Chairman and Deputy Prime Minister	Soe Win[c]
Lehislatura	State Administration Council
Formation
• Pagan era	23 December 849
• Taungoo era	16 October 1510
• Konbaung era	29 February 1752
• Colonial era	1 January 1886
• Independence from the United Kingdom	4 January 1948
• 1962 coup d'état	2 March 1962
• 1988 coup d'état	18 September 1988
• Current constitution	31 January 2011
• 2021 coup d'état	1 February 2021
Lawak
• Kabuuan	676,579 km2 (261,229 mi kuw) (39th)
• Katubigan (%)	3.06
Populasyon
• Pagtataya sa 2022	55,770,232[11] (26th)
• Densidad	196.8/mi kuw (76.0/km2) (125th)
KDP (PLP)	Pagtataya sa 2024
• Kabuuan	$283.572 billion[12] (64th)
• Bawat kapita	$5,200[13] (146th)
KDP (nominal)	Pagtataya sa 2024
• Kabuuan	$68.006 billion[14] (87th)
• Bawat kapita	$1,250[15] (167th)
Gini (2017)	30.7[16] katamtaman · 106th
TKP (2022)	0.608[17] katamtaman · 144th
Salapi	Kyat (K) (MMK)
Sona ng oras	UTC+06:30 (MMT)
Gilid ng pagmamaneho	right
Kodigong pantelepono	+95
Kodigo sa ISO 3166	[[ISO 3166-2:PADRON:ISO 3166-1|PADRON:ISO 3166-1]]
Internet TLD	.mm

Ang Myanmar, ^[d] opisyal na Republika ng Unyon ng Myanmar ^[e] at isinalin din bilang Burma (ang opisyal na anyo sa Ingles hanggang 1989), ay isang bansa sa hilagang-kanlurang Timog-silangang Asya . Ito ang pinakamalaking bansa ayon sa lugar sa Indotsina na may populasyon na humigit-kumulang sa 55 milyon. ^[18] Ito ay napapaligiran ng Indiya at Bangladesh sa hilagang-kanluran, Tsina sa hilagang-silangan, Laos at Taylandiya sa silangan at timog-silangan, at Dagat Andaman at Look ng Bengal sa timog at timog-kanluran. Ang kabiserang ay ang lungsod ng Naypyidaw, at ang pinakamalaking lungsod nito ay Yangon (dating Rangoon). ^[19]

Kasama sa mga unang sibilisasyon sa lugar ang mga lungsod-estado ng Pyu na nagsasalita ng Tibeto-Burman sa Hilagang Myanmar at ang mga kaharian ng Mon sa Timog Myanmar . ^[20] Noong ika-9 na siglo, ang mga taong Bamar ay pumasok sa itaas na lambak ng Irrawaddy, at kasunod ng pagtatatag ng Kaharian ng Pagan noong dekada ng 1050, ang Birmanong wika, kultura, at Budismong Theravada ay dahan-dahang naging nangingibabaw sa bansa. Bumagsak ang Kaharian ng Pagan sa mga pagsalakay ng Mongol, at lumitaw ang ilang estadong naglalabanan. Noong ika-16 na siglo, muling pinagsama ng Dinastiyang Taungoo, ang bansa ay naging pinakamalaking imperyo sa kasaysayan ng Timog-Silangang Asya sa maikling panahon. Ang unang bahagi ng ika-19 na siglong dinastiyang Konbaung ay namuno sa isang lugar na kinabibilangan ng modernong Myanmar at panandaliang kontrolado ang Assam, ang Lushai Hills, at Manipur din. Inagaw ng British Kompanya sa Silangang Indiya ang pamamahala sa Myanmar pagkatapos ng tatlong Digmaang Anglo-Burmes noong ika-19 na siglo, at naging kolonya ng Britanya ang bansa. Pagkatapos ng maikling pananakop ng mga Hapones, ang Myanmar ay muling nasakop ng mga Allies. Noong 4 Enero 1948, idineklara ng Myanmar ang kalayaan sa ilalim ng mga tuntunin ng Burma Independence Act ng 1947 .

Ang kasaysayan ng Myanmar pagkatapos ng kalayaan ay nasuri sa pamamagitan ng patuloy na kaguluhan at tunggalian hanggang ngayon. Ang kudeta noong 1962 ay nagresulta sa isang diktaduryang militar sa ilalim ng Partido ng Programang Sosyalista ng Burma . Noong Agosto 8, 1988, ang Pag-aalsang 8888 ay nagresulta sa isang nominal na paglipat sa isang multi-party na sistema makalipas ang dalawang taon, ngunit ang konsehong militar pagkatapos ng pag-aalsa ng bansa ay tumanggi na isuko ang kapangyarihan, at patuloy na namamahala sa bansa hanggang sa kasalukuyan. Ang bansa ay nananatiling nahahati ng etnikong alitan sa gitna ng napakaraming pangkat etniko nito at may isa sa pinakamatagal na nagaganap na digmaang sibil sa buong mundo. Ang Nagkakaisang Bansa at ilang iba pang organisasyon ay nag-ulat ng pare-pareho at sistematikong paglabag sa karapatang pantao sa bansa. ^[21] Noong 2011, opisyal na nabuwag ang junta ng militar pagkatapos ng pangkalahatang halalan noong 2010, at iniluklok ang isang pamahalaang sibilyan na nominal. Pinalaya si Aung San Suu Kyi at mga bilanggong pulitikal at ginanap ang pangkalahatang halalan sa Myanmar noong 2015, na humahantong sa pinabuting ugnayang panlabas at pinaluwag ang mga parusang pang-ekonomiya, ^[22] bagaman ang pagtrato ng bansa sa mga etnikong minorya nito, partikular na may kaugnayan sa tunggalian ng Rohingya, ay nagpatuloy sa maging mapagkukunan ng internasyonal na tensyon at pagkabalisa. ^[23] Kasunod ng pangkalahatang halalan sa Myanmar noong 2020, kung saan nanalo ang partido ni Aung San Suu Kyi ng malinaw na mayorya sa parehong kapulungan, muling inagaw ng militar ng Burmese (Tatmadaw) ang kapangyarihan sa pamamagitan ng isang kudeta. ^[24] Ang kudeta, na malawak na kinondena ng internasyonal na komunidad, ay humantong sa patuloy na patuloy na malawakang protesta sa Myanmar at namarkahan ng marahas na pampulitikang panunupil ng militar, gayundin ng mas malaking pagsiklab ng digmaang sibil . ^[25] Inaresto rin ng militar si Aung San Suu Kyi upang alisin siya sa kanyang pampublikong pamumuhay, at kinasuhan siya ng mga krimen mula sa katiwalian hanggang sa paglabag sa mga protokol ng COVID-19 ; lahat ng mga paratang laban sa kanya ay " motibasyong pampolitika" ayon sa mga malayang tagamasid. ^[26]

Ang Myanmar ay miyembro ng Summit ng Silangang Asya, Hindi Nakahanay Na Kilusan, ASEAN, at BIMSTEC, ngunit hindi ito miyembro ng Komonwelt ng mga Bansa sa kabila ng isang beses na pagiging bahagi ng Imperyong Britaniko. Myanmar ay isang Dayalogong Partner ng Organisasyon Ng Pakikipagtulungan Sa Shanghai. Mayaman ang bansa sa mga likas na yaman, tulad ng jade, mga hiyas, langis, likas na gas, teak at iba pang mga mineral, pati na rin ang pinagkalooban ng nababagong enerhiya, pagkakaroon ng pinakamataas kapangyarihan ng solar potensyal kumpara sa ibang mga bansa ng mahusay na Subrehiyon ng Mekong Subrehiyon. Gayunpaman, matagal nang nagdusa ang Myanmar mula sa kawalang-tatag, karahasan ng mga pangkat, korapsyon, mahinang imprastraktura, pati na rin ang mahabang kasaysayan ng pagsasamantala sa kolonyal na may kaunting pagsasaalang-alang sa pag-unlad ng tao.^[27] Noong 2013, ang GDP (nominal) nito ay tumayo sa US$56.7 bilyon at ang GDP nito (PPP) sa US $ 221.5 bilyon.^[28] Ang agwat ng kita sa Myanmar ay kabilang sa pinakamalawak sa mundo, bilang isang malaking proporsyon ng ekonomiya ay kinokontrol ng mga crony ng hukbong militar.^[29] Ang Myanmar ay isa sa mga hindi gaanong maunlad na mga bansa. Mula noong 2021, mahigit 600,000 katao ang nawalan ng tirahan sa buong Myanmar dahil sa pagdagsa ng karahasan pagkatapos ng kudeta, na may higit sa tatlong milyong tao na nangangailangan ng humanitarian assistance.^[30]

Maling banggit (May <ref> tag na ang grupong "lower-alpha", pero walang nakitang <references group="lower-alpha"/> tag para rito); $2

1. ↑ "Myanmar | Ethnologue Free". Inarkibo mula sa orihinal noong 9 March 2023. Nakuha noong 20 July 2023.
2. ↑ "Overview of Myanmar's diversity" (PDF). Inarkibo (PDF) mula sa orihinal noong 21 May 2024. Nakuha noong 25 May 2024.
3. ↑ "ISP Myanmar talk shows". 15 December 2020. Inarkibo mula sa orihinal noong 10 May 2024. Nakuha noong 25 May 2024.
4. ↑ "PonYate ethnic population dashboard". Inarkibo mula sa orihinal noong 21 May 2024. Nakuha noong 25 May 2024.
5. ↑ "Myanmar's Constitution of 2008" (PDF). constituteproject.org. Inarkibo (PDF) mula sa orihinal noong 20 September 2016. Nakuha noong 29 October 2017.
6. ↑ "The 2014 Myanmar Population and Housing Census- The Union Report: Religion" (PDF). myanmar.unfpa.org. Department of Population Ministry of Labour, Immigration and Population MYANMAR. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 29 March 2018. Nakuha noong 3 February 2019.
7. ↑ "ACT Health Community Profile, pg. 1" (PDF). Multicultural Health Policy Unit. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 11 April 2015. Nakuha noong 5 August 2018.
8. ↑ "Myanmar Junta Reshuffles Governing Body". The Irrawaddy. 2 February 2023. Inarkibo mula sa orihinal noong 7 February 2023. Nakuha noong 6 February 2023.
9. ↑ "Myanmar reshuffle of generals suggests 'instability,' experts say". Radio Free Asia. 26 September 2023. Inarkibo mula sa orihinal noong 29 September 2023. Nakuha noong 2 October 2023.
10. ↑ "Myanmar Junta Leader Reshuffles Cabinet Days After Extending Emergency Rule". The Irrawaddy. 4 August 2023. Inarkibo mula sa orihinal noong 22 November 2023. Nakuha noong 14 February 2024.
11. ↑ "The 2014 Myanmar Populations and Housing Census" (PDF). Inarkibo (PDF) mula sa orihinal noong 24 September 2020. Nakuha noong 29 May 2024.
12. ↑ "Report for Selected Countries and Subjects".
13. ↑ https://www.imf.org/external/datamapper/profile/MMR. {{cite web}}: Missing or empty |title= (tulong)
14. ↑ https://www.imf.org/external/datamapper/profile/MMR. {{cite web}}: Missing or empty |title= (tulong)
15. ↑ https://www.imf.org/external/datamapper/profile/MMR. {{cite web}}: Missing or empty |title= (tulong)
16. ↑ "GINI index (World Bank estimate)". data.worldbank.org. World Bank. Inarkibo mula sa orihinal noong 6 March 2019. Nakuha noong 13 July 2021.
17. ↑ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (sa wikang Ingles). United Nations Development Programme. 13 March 2024. p. 289. Inarkibo (PDF) mula sa orihinal noong 13 March 2024. Nakuha noong 13 March 2024.
18. ↑ "Myanmar Population 2024 (Live)". worldpopulationreview.com. Nakuha noong 2024-08-10.
19. ↑ "Burma". The World Factbook. U.S. Central Intelligence Agency. 8 August 2023. Inarkibo mula sa orihinal noong 10 February 2021. Nakuha noong 23 January 2021.
20. ↑ O'Reilly, Dougald JW (2007). Early civilizations of Southeast Asia. United Kingdom: Altamira Press. ISBN 978-0-7591-0279-8.
21. ↑ "Burma". Human Rights Watch. Inarkibo mula sa orihinal noong 1 December 2011. Nakuha noong 6 July 2013.
22. ↑ Madhani, Aamer (16 November 2012). "Obama administration eases Burma sanctions before visit". USA Today. Inarkibo mula sa orihinal noong 13 January 2013. Nakuha noong 22 August 2017.
23. ↑ Greenwood, Faine (27 May 2013). "The 8 Stages of Genocide Against Burma's Rohingya | UN DispatchUN Dispatch". Undispatch.com. Inarkibo mula sa orihinal noong 18 June 2013. Nakuha noong 13 April 2014.
24. ↑ "Myanmar military takes control of country after detaining Aung San Suu Kyi" (sa wikang Ingles). BBC News. 1 February 2021. Inarkibo mula sa orihinal noong 31 January 2021. Nakuha noong 1 February 2021.
25. ↑ Wee, Sui-Lee (5 December 2021). "Fatalities Reported After Military Truck Rams Protesters in Myanmar". The New York Times. Inarkibo mula sa orihinal noong 7 December 2021. Nakuha noong 7 December 2021.
26. ↑ Ratcliffe, Rebecca (6 December 2021). "Myanmar's junta condemned over guilty verdicts in Aung San Suu Kyi trial". The Guardian. Inarkibo mula sa orihinal noong 7 December 2021. Nakuha noong 7 December 2021.
27. ↑ Wong, John (March 1997). "Why Has Myanmar not Developed Like East Asia?". ASEAN Economic Bulletin. 13: 344–358. doi:10.1355/AE13-3E (di-aktibo 22 November 2024). ISSN 0217-4472. JSTOR 25773443. Inarkibo mula sa orihinal noong 8 May 2023. Nakuha noong 8 May 2023.{{cite journal}}: CS1 maint: DOI inactive as of Nobyembre 2024 (link)
28. ↑ "Burma (Myanmar)". World Economic Outlook Database. International Monetary Fund. Inarkibo mula sa orihinal noong 29 March 2021. Nakuha noong 19 May 2017.
29. ↑ Eleven Media (4 September 2013). "Income Gap 'world's widest'". The Nation. Inarkibo mula sa orihinal noong 15 September 2014. Nakuha noong 15 September 2014.
30. ↑ "Issue Brief: Dire Consequences: Addressing the Humanitarian Fallout from Myanmar's Coup - Myanmar". ReliefWeb. 21 October 2021. Inarkibo mula sa orihinal noong 2 February 2022. Nakuha noong 9 August 2022.