Suriye

Suriye Arap Cumhuriyeti ٱلْجُمْهُورِيَّةُ ٱلْعَرَبِيَّةُ ٱلسُّورِيَّةُ (Arapça) el-Cumhûriyyetü’I-Arabiyyetü’s-Sûriyye
Bayrak (de facto) Arma (de facto)
Millî marş Arapça: حُمَاةَ الدِّيَارِ (Ḥumāt ad-Diyār) "Anavatan Muhafızları"
Dünya üzerinde Suriye Suriye haritası
Tür	Birleşmiş Milletler üyeliği altında geçiş hükûmeti
Başkent ve en büyük şehir	Şam 33°30′K 36°18′D / 33.500°K 36.300°D / 33.500; 36.300
Resmî dil(ler)	Arapça[1]
Yaygın dil(ler)	Levant Arapçası, Mezopotamya Arapçası, Türkçe, Kurmançça
Etnik gruplar [b]	%78,4 Arap %11,7 Kürt %8,3 Türkmen %1,6 Diğer[a]
Dinler [2]	87% İslam 74% Sünnilik 13% Nusayrilik[c] 10% Hristiyanlık[d] 3% Dürzilik
Demonim	Suriyeli
Hükûmet	Geçiş hükûmeti
• Lider (de facto) Ahmed eş-Şara • Başbakan Muhammed el-Beşir
Yasama organı	Suriye Halk Meclisi (askıya alındı)
Tarihçe
• Suriye Arap Krallığı 8 Mart 1920 • Fransız Mandası altında Suriye Devleti 1 Ocak 1925 • Birinci Cumhuriyet 14 Mayıs 1930 • Fransız Mandası'ndan bağımsızlık 17 Nisan 1946 • BAC'dan ayrılma 28 Eylül 1961 • Baas rejiminin başlangıcı 8 Mart 1963 • Suriye İç Savaşı 15 Mart 2011 • Baas rejiminin çöküşü 8 Aralık 2024
Yüzölçümü
• Toplam	185.180[9] km2 (87.)
• Su (%)	1,1
Nüfus
• 2024 tahminî	25.102.564[10] (57.)
• Yoğunluk	118,3/km2 (70.)
GSYİH (SAGP)	2015 tahminî
• Toplam	50,28 milyar $[11]
• Kişi başına	2.900 $[11]
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	$11,08 milyar[11]
• Kişi başına	$533
Gini (2022)	▼ 26.6[12] düşük
İGE (2022)	0.557[13] orta · 157.
Para birimi	Suriye lirası (SYP)
Zaman dilimi	UTC+3 (Arabistan Standart Zaman Dilimi)
Tarih formatı	gg/aa/yyyy
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+963
ISO 3166 kodu	SY
İnternet alan adı	.sy سوريا.

Suriye,^[e] resmî adıyla Suriye Arap Cumhuriyeti,^[f] Doğu Akdeniz ve Levant'ta yer alan bir Batı Asya ülkesidir. Batıda Akdeniz, kuzeyde Türkiye, doğu ve güneydoğuda Irak, güneyde Ürdün ve güneybatıda İsrail ve Lübnan ile sınırlanan ve 14 vilayetten oluşan üniter bir cumhuriyettir. Şam, Suriye'nin başkenti ve en büyük şehridir. Suriye, 24,8 milyonluk nüfusuyla dünyanın en kalabalık 57. ve Arap dünyasının ise en kalabalık 8. ülkesidir. Suriye 185.180 kilometrekarelik bir alana yayılmıştır ve bu da onu dünyanın 87. büyük ülkesi yapmaktadır.

"Suriye" adı tarihsel olarak daha geniş bir bölgeyi ifade etmekteydi, geniş anlamda Levant ile eş anlamlıydı ve Arapçada eş-Şam olarak bilinmekteydi. Modern devlet, MÖ 3. binyılın Ebla uygarlığı da dahil olmak üzere birçok antik krallık ve imparatorluk alanını kapsamaktadır. İslami dönemde Şam, Emevi Halifeliği'nin merkezi ve Mısır'daki Memlük Sultanlığı'nın bir vilayet başkentiydi. Modern Suriye devleti, yüzyıllar süren Osmanlı yönetiminin ardından 20. yüzyılın ortalarında kuruldu. Bir süre Fransız Mandası olarak kaldıktan sonra (1923-1946), yeni kurulan devlet, eskiden Osmanlı yönetiminde olan Suriye vilayetlerinden çıkan en büyük Arap devletini temsil ediyordu. Suriye Cumhuriyeti, Birleşmiş Milletlerin kurucu üyesi olarak 24 Ekim 1945'te demokratik parlamenter cumhuriyet olarak de jure bağımsızlığını kazandı. Bu hareket, eski Fransız Mandası'nı yasal olarak sona erdirdi, ancak Fransız birlikleri Nisan 1946'ya kadar ülkeyi terk etmedi.

Bağımsızlık sonrası dönem, 1949 ve 1971 yılları arasında ülkeyi etkileyen çok sayıda askerî darbe ve darbe girişimi ile çalkantılı geçti. Suriye 1958'de Mısır ile Birleşik Arap Cumhuriyeti adı verilen kısa süreli bir birlik kurdu ve bu birlik 1961 Suriye askerî darbesi ile sona erdi. Cumhuriyet, 1 Aralık'ta yapılan anayasa referandumunun ardından 1961 yılının sonlarında Suriye Arap Cumhuriyeti olarak yeniden adlandırıldı. Arap Sosyalist Baas Partisinin askeri komitesi tarafından gerçekleştirilen ve tek partili bir devlet kuran 1963 Darbesi önemli bir olaydı. Suriye, 1963'ten 2011'e kadar Olağanüstü Hal Yasası altında kaldı ve vatandaşlar için anayasal korumaları etkin bir şekilde askıya alındı. Neo-Baasçı gruplar arasındaki iç iktidar mücadeleleri 1966 ve 1970'te yeni darbelere neden oldu ve nihayetinde Hafız Esad'ın iktidarı ele geçirmesiyle sonuçlandı. Ailesi içindeki gücü pekiştirmek için etkili bir Alevi azınlık yönetimi kurdu. Hafız Esad'ın ölümünden sonra oğlu Beşşar Esad 2000 yılında devlet başkanlığını devraldı.

Suriye 2011'den bu yana iç savaştadır ve bu durum 6 milyondan fazla insanın ülkeyi terk etmek zorunda kaldığı bir mülteci krizine yol açmıştır.^[g] Irak ve Şam İslam Devleti (IŞİD) militan grubu 2014-2015 yıllarında Suriye'nin birçok şehrini ele geçirmiş, bunun üzerine ABD uluslararası bir koalisyon kurarak IŞİD'i Suriye'de toprak olarak yenilgiye uğratmıştır. Daha sonra, Suriye topraklarında Esad yönetimine meydan okumak için üç siyasi oluşum - Suriye Geçici Hükümeti, Suriye Kurtuluş Hükümeti ve Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi - ortaya çıktı. Aralık 2024'te muhaliflerden oluşan bir koalisyon Şam da dahil olmak üzere büyük şehirleri ele geçirdi ve Esad rejiminin devrilmesine yol açtı.^[16]

Verimli ovalar, yüksek dağlar ve çöllerden oluşan bir ülke olan Suriye, çoğunluğu Suriyeli Araplar, Kürtler, Türkmenler, Süryaniler, Ermeniler, Çerkesler, Arnavutlar ve Rumlar olmak üzere çeşitli etnik ve dinî gruplara ev sahipliği yapmaktadır. Dinî gruplar arasında Sünniler, Hristiyanlar, Aleviler, Dürziler ve Yezidiler bulunmaktadır. Suriye'nin başkenti ve en büyük şehri Şam'dır. Araplar en büyük etnik gruptur ve Sünniler en büyük dinî gruptur.

1. ^ "Constitution of the Syrian Arab Republic – 2012" (PDF). International Labour Organization. International Labour Organization. 6 Kasım 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2020. 
2. ^ ^{a b} Syria (İngilizce), Central Intelligence Agency, 11 Aralık 2024, 3 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 15 Aralık 2024 
3. ^ "Syria (10/03)". U.S. Department of State. 22 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2024. 
4. ^ "Syria's Religious, Ethnic Groups". Voice of America (İngilizce). 20 Aralık 2012. 8 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2024. 
5. ^ Khalifa, Mustafa (24 Ekim 2013). Arabs constitute the major ethnic group in Syria, making up between 80 and 85% of the population. Kurds are the second largest ethnic group in Syria, making up around 10% of the Syrian population and distributed among four regions...with a Yazidi minority that numbers around 40,000... Turkmen are the third largest ethnic group in Syria, making up around 4–5% of the population. Some estimations indicate that they are the second biggest group, outnumbering Kurds, drawing on the fact that Turkmen are divided into two groups: the rural Turkmen who make up 30% of the Turkmen in Syria and who have kept their mother tongue, and the urban Turkmen who have become Arabized and no longer speak their mother language... Assyrians are the fourth largest ethnic group in Syria. They represent the original and oldest inhabitants of Syria, today making up around 3–4% of the Syrian population... Circassians are the fifth largest ethnic group in Syria, making up around 1.5% of the population... Armenians are sixth largest ethnic group in Syria, making up around 1% of the population... There are also a small number of other ethnic groups in Syria, including Greek, Albanian, Bosnian, Pashtun, Russian, and Azeri people..."The impossible partition of Syria". Arab Reform Initiative (İngilizce). 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2024.  98. harf sırasında bulunan |kısım= parametresi line feed character içeriyor (yardım)
6. ^ Shoup, John A. (2018), The History of Syria, ABC-CLIO, p. 6, ISBN 978-1440858352, "Syria has several other ethnic groups, the Kurds... they make up an estimated 9 percent...Turkomen comprise around 4-5 percent of the total population. The rest of the ethnic mix of Syria is made of Assyrians (about 4 percent), Armenians (about 2 percent), and Circassians (about 1 percent)."
7. ^ "Largest Ethnic Groups In Syria". WorldAtlas. 7 Haziran 2018. 29 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2022. 
8. ^ Şafak, Yeni. "Suriye'nin nüfusu ne kadar?". Yeni Şafak. Erişim tarihi: 13 Ocak 2025. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
9. ^ "Syrian ministry of foreign affairs". 11 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
10. ^ "Syria Population (2024) - Worldometer". www.worldometers.info (İngilizce). 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2024. 
11. ^ ^{a b c} "Syria". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2021. 
12. ^ "World Bank GINI index". World Bank. 9 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2013. 
13. ^ "HUMAN DEVELOPMENT REPORT 2023-24" (PDF). United Nations Development Programme (İngilizce). United Nations Development Programme. 13 Mart 2024. ss. 274-277. 1 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Mayıs 2024. 
14. ^ السورية, رئاسة مجلس الوزراء في الجمهورية العربية. "Your Website Title". pministry.gov.sy. 16 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2024. 
15. ^ "Regional group votes to suspend Syria; rebels claim downing of jet". CNN. 14 Ağustos 2012. 15 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2012. 
16. ^ Al-Khalidi, Suleiman; Azhari, Timour (8 Aralık 2024). "Syrian rebels topple Assad, transforming Middle East". Reuters. 8 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2024. 

Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)