Ukrayna

Ukrayna Україна (Ukraynaca)
Bayrak Arma
Millî marş Ukraynaca: Державний Гімн України Derjavnyi Himn Ukrainy "Ukrayna Henüz Ölmedi"
Ukrayna konumu Ukrayna'nın Avrupa'da konumu  Ukrayna konumu (yeşil) Rusya'nın 2022 işgalinin başlangıcında Ukrayna'nın Rus işgali altındaki toprakları (açık yeşil)
Başkent ve en büyük şehir	Kiev
Resmî dil(ler)	Ukraynaca
Tanınan bölgesel dil(ler)	18 dil[1] Almanca Beyaz Rusça Bulgarca Çingenece Ermenice Gagavuzca Karayca Kırım Tatarcası Kırımçakça Lehçe Macarca Moldovaca Rumence  Rusça Rusince Slovakça Yidiş Yunanca Azerice
Etnik gruplar (2001)[2]	%77,8 Ukraynalılar %17,3 Ruslar %0,4 Kırım Tatarları %4,5 diğer/belirtilmemiş
Demonim	Ukraynalı
Hükûmet	Yarı başkanlık sistemli üniter anayasal cumhuriyet
• Devlet Başkanı Volodimir Zelenski • Başbakan Denis Şmihal
Yasama organı	Verkhovna Rada
Kuruluş
• Kiev Knezliği 879 • Galiçya-Volhinya Krallığı 1199 • Kazak Hetmanlığı 18 Ağustos 1649 • Ukrayna Halk Cumhuriyeti 10 Haziran 1917 • Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 10 Mart 1919 • Soyvetler Birliği'nden bağımsızlık 24 Ağustos 1991 • Mevcut anayasa 28 Haziran 1996
• Rusya'nın Kırım'ı ilhakı 18 Mart 2014 • Rusya'nın Ukrayna'yı işgali 24 Şubat 2022
Yüzölçümü
• Toplam	603.549 km2 (46.)
• Su (%)	7
Nüfus
• 2022 sayımı	41.167.336[3] (Kırım hariç) (36.)
• Yoğunluk	73,8/km2 (115.)
GSYİH (SAGP)	2021 tahminî
• Toplam	576.106 milyar $[4] (40.)
• Kişi başına	13.943 $[4] (86.)
GSYİH (nominal)	2021 tahminî
• Toplam	164.593 milyar $[4] (55.)
• Kişi başına	3.984 $[4] (110.)
Gini (2019)	26.6 düşük
İGE (2019)	0.779[6] yüksek · 74.
Para birimi	Hrivna (UAH)
Zaman dilimi	UTC+2[7] (DAS)
• Yaz (YSU)	UTC+3 (DAYS)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+380
ISO 3166 kodu	UKR
İnternet alan adı	.ua .укр
Resmî site ukraine.ua
1 Aralıkta bir bağımsızlık referandumu yapıldı, ardından 26 Aralık'ta Ukrayna'nın bağımsızlığı tamamlandı. Şimdiki anayasa 28 Haziran 1996'da kabul edildi.

Ukrayna (Ukraynaca: Україна, romanize: Ukraïna; Ukraynaca telaffuz: [ʊkrɐˈjinɐ]), Doğu Avrupa'da bir ülkedir.^[8] 603.549 km² yüzölçümüyle tamamı Avrupa'da olan en büyük ülkedir.^[9][10][11] Doğuda ve kuzeydoğuda Rusya, kuzeyde Belarus, batıda Polonya ve Slovakya güneybatıda Macaristan, Romanya ve Moldova'nın komşusudur. Ayrıca güneyde Karadeniz ve Azak Denizi'ne kıyısı bulunmaktadır.^[12]

Ukrayna ve çevresinde modern insanların yerleşimi, Kırım Dağları'ndaki Gravettiyen kültürünün kanıtlarıyla birlikte MÖ 32.000 yılına kadar uzanmaktadır.^[13][14] Orta Çağ döneminde Ukraynalı kimliğinin temelini oluşturan güçlü Kiev Knezliği'nin kurulmasıyla birlikte Doğu Slav kültürünün önemli bir merkezi haline geldi. 13. yüzyılda Kiev Knezliği'nin çeşitli prensliklere bölünmesi ve Moğol istilasının sebep olduğu yıkımın sonucu olarak bölgesel birlik çöktü ve bölge Polonya-Litvanya Birliği, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı imparatorlukları, Rusya Çarlığı gibi çeşitli güçler arasında mücadelelere sahne olmuş, yönetilmiş ve bölünmüştür. 17. ve 18. yüzyıllarda Kazak Hetmanlığı kuruldu ve zenginleşti ancak hetmanlık toprakları sonunda Polonya ve Rus İmparatorluğu arasında bölündü. Rus Devrimi'nin ardından, Ukrayna'nın kendi kaderini tayin hakkı mücadelesi doğrultusunda Ukrayna ulusal hareketi ortaya çıktı ve 23 Haziran 1917'de uluslararası alanda tanınan Ukrayna Halk Cumhuriyeti kuruldu. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, Ukrayna'nın batı kısmı Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile birleşti ve tüm ülke Sovyetler Birliği'nin bir parçası oldu. Ukrayna, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından 1991 yılında bağımsızlığını kazandı.

Bağımsızlığa müteakip Ukrayna tarafsızlığını ilan etmiştir;^[15] 1994 yılında NATO ile bir ortaklık kurarken Rusya ve diğer Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleriyle sınırlı bir askeri ortaklık kurdu. 2013 yılında, Başkan Viktor Yanukoviç hükûmetinin Ukrayna-Avrupa Birliği Ortaklık Anlaşması'nı askıya almaya ve Rusya ile daha yakın ekonomik bağlar kurmaya karar vermesinin ardından, birkaç ay süren ve Yevromaydan olarak bilinen bir gösteri ve protesto dalgası başladı ve daha sonra bu gösteriler ve protestolar artarak devam ederek Yanukoviç'in devrilmesine ve yeni bir hükûmetin kurulmasına yol açan 2014 Ukrayna devrimi ile son buldu. Bu olaylar, Mart 2014'te Rusya'nın Kırım'ı ilhakının ve Nisan 2014'te Donbass Savaşı'nın arka planını oluşturdu. 1 Ocak 2016'da Ukrayna, Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Bölgesi içinde yer almak için Avrupa Birliği'ne başvuruda bulundu.^[16]

Ukrayna, İnsani Gelişme Endeksi'nde 74. sırada yer alan gelişmekte olan bir ülkedir. Moldova ile birlikte Avrupa'nın en fakir ülkesidir ve çok yüksek yoksulluk oranı ve ciddi yolsuzluktan muzdariptir.^[17][18] Ancak, geniş verimli tarım arazileri nedeniyle Ukrayna, dünyanın en büyük tahıl ihracatçıları arasında yer almaktadır.^[19][20] Aynı zamanda Rusya ve Fransa'dan sonra Avrupa'nın en büyük üçüncü ordusuna sahiptir.^[21] Ukrayna, yarı başkanlık sistemi ile kuvvetler ayrılığı ilkesine sahip üniter bir cumhuriyettir. Ülke, Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, AGİT, GUAM örgütü ve Lublin Üçgeni üyesidir ve hiçbir zaman üye olmamasına rağmen Bağımsız Devletler Topluluğu'nin kurucu devletleri arasında yer alır.

1. ^ "Law of Ukraine "On Principles of State Language Policy" (Current version — Revision from 01.02.2014)". Document 5029-17, Article 7: Regional or minority languages Ukraine, Paragraph 2. Zakon2.rada.gov.ua. 1 Şubat 2014. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2014. 
2. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Ethnic composition of the population of Ukraine, 2001 Census isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
3. ^ "Population (by estimate) as of 1 January 2022". ukrcensus.gov.ua. 6 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2022. 
4. ^ ^{a b c d} "Report for Selected Countries and Subjects". World Economic Outlook Database. International Monetary Fund. Ekim 2013. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2013. 
5. ^ "Gini index". World Bank. 19 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2013. 
6. ^ "2013 Human Development Report Statistics" (PDF). Human Development Report 2013. United Nations Development Programme. 14 Mart 2013. 10 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2013. 
7. ^ "Рішення Ради: Україна 30 жовтня перейде на зимовий час " Події " Україна " Кореспондент". Ua.korrespondent.net. 7 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2011. 
8. ^ "The World Factbook – Ukraine". Central Intelligence Agency. 7 Ocak 2014. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2014. 
9. ^ Chin, Richard (2011). Global Clinical Trials (İngilizce). Elsevier. s. 345. ISBN 0-12-381537-1. 
10. ^ Evans, Chandler (2008). Future of Google Earth (İngilizce). BookSurge. s. 174. ISBN 1-4196-8903-7. 13 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2014. 
11. ^ "Basic facts about Ukraine". Ukrainian consul in NY. 26 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2010. 
12. ^ Magocsi 2010.
13. ^ Prat, Sandrine; Péan, Stéphane C.; Crépin, Laurent; Drucker, Dorothée G.; Puaud, Simon J.; Valladas, Hélène; Lázničková-Galetová, Martina; Plicht, Johannes van der; Yanevich, Alexander (17 Haziran 2011). "The Oldest Anatomically Modern Humans from Far Southeast Europe: Direct Dating, Culture and Behavior". PLOS ONE. 6 (6). ss. e20834. Bibcode:2011PLoSO...620834P. doi:10.1371/journal.pone.0020834. PMC 3117838 $2. PMID 21698105. 
14. ^ Jennifer Carpenter (20 Haziran 2011). "Early human fossils unearthed in Ukraine". BBC. 30 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2011. 
15. ^ "Declaration of State Sovereignty of Ukraine". Verkhovna Rada of Ukraine. 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2007. 
16. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; European Commission Trade Ukraine isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
17. ^ "Next to Kyrgyzstan and Djibouti — Ukraine's Results in Corruption Perceptions Index 2019". Transparency International. 23 Ocak 2020. 13 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
18. ^ Bohdan Ben (25 Eylül 2020). "Why Is Ukraine Poor? Look To The Culture Of Poverty". VoxUkraine. 6 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2021. 
19. ^ "Ukraine becomes world's third biggest grain exporter in 2011 – minister" (Basın açıklaması). Black Sea Grain. 20 Ocak 2012. 31 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2013. 
20. ^ "World Trade Report 2013". World Trade Organization. 2013. 22 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2014. 
21. ^ "Ukraine Military Strength (2020)". Global Firepower. 26 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2020.