Avstriya

Avstriya Respublikasi nemischa: Republik Österreich
Bayroq Gerb
Madhiya: «Land der Berge, Land am Strome» «Tog‘lar o‘lkasi, Oqimli mamlakat»
Poytaxt	Vena
Eng katta shahar	Vena, Grats, Lins, Zalsburg va Insbruk
Rasmiy til(lar)	nemis
Hukumat	Federativ Parlamentar Respublika
• Federal Prezident	Alexander Van der Bellen
• Federal Kansler	Sebastian Kurz
• Federal Kengash Raisi	Christine Schwarz-Fuchs
• Milliy Kengash Raisi	Wolfgang Sobotka
• Konstitutsiyaviy Sudi Raisi	Christoph Grabenwarter
• Birinchi Respublika	1919-yil 10-sentyabr
• Federal davlat	1934-yil 1-may
• Anshlyus	1938-yil 13-mart
• Ikkinchi Respublika	1945-yil 27-aprel
• Davlat shartnomasi	1955-yil 27-iyul
Maydon
• Butun	83,871 km2 (113-oʻrin)
• Suv (%)	0,84
Aholi
• 2022-yilgi roʻyxat	9,027,999 kishi (98-oʻrin)
• Zichlik	107,6/km2
YIM (XQT)	2022-yil roʻyxati
• Butun	$700.203 milliard (43-oʻrin)
• Jon boshiga	$64,750
Pul birligi	Yevro (EUR)
Vaqt mintaqasi	UTC+1
• Yoz (DST)	UTC+2
Qisqartma	AT
Telefon prefiksi	+43
Internet domeni	.at
tahrir kuzat

Avstriya, Avstriya Respublikasi (nemischa: Österreich , MFA^(olm.): XFA: [ˈøːstɐˌʁaɪç]^ⓘ) – Markaziy Yevropadagi davlat, Dunayning oʻrta oqimi havzasida joylashgan. Maydoni 83 879 km² (32 386 sq mi, dunyoda 113-oʻrin). Aholisi 9 117 574^[1] kishi (2025-yil 6-yanvar, dunyoga 97-oʻrin). Poytaxti – Vena shahri. Avstriya davlati Vena kongressi va hukumatiga ega rivojlangan davlat hisoblanadi. Avstriya 2023-yilda Yevropadagi eng rivojlangan davlatlar qatoriga qoʻshildi va u dunyo davlatlarining rivojlangan 10 talik dan joy oldi. Aholisi – 9 117 130 kishi (2025), maydoni – 83 879 km². Aholi soni boʻyicha dunyoda 97-oʻrinni, hududi boʻyicha 113-oʻrinni egallaydi.

Bugungi Avstriya hududi hech boʻlmaganda paleolit ​​davridan beri yashab kelgan. Miloddan avvalgi 400-yillarda keltlar yashagan, keyin esa miloddan avvalgi 1-asr oxirida rimliklar tomonidan qoʻshib olingan. Mintaqada nasroniylashtirish 4-5-asrlarda, kech Rim davrida boshlangan, undan keyin ko'chish davrida koʻplab german qabilalari kelgan.^[2] Avstriya, yaxlit davlat sifatida, birinchi ming yillik oxirida Sharqiy va Vengriya yurishi qoldiqlaridan, dastlab Muqaddas Rim imperiyasining chegara yurishi sifatida paydo boʻlgan, keyin 1156-yilda gersoglikka aylangan va 1453-yilda arxgersoqollik qildi. 13-asr oxiridan boshlab Gabsburglar monarxiyasining yuragi boʻlgan Avstriya, asrlar davomida Markaziy Yevropada yirik imperatorlik kuchi boʻlgan va 16-asrdan boshlab Vena Muqaddas Rim Imperiyasining maʼmuriy poytaxti boʻlib ham xizmat qilgan.^[3] Imperiya parchalanishidan ikki yil oʻtib, 1804-yilda Avstriya oʻz imperiyasini barpo etdi, u buyuk kuch va Yevropadagi eng yirik davlatlardan biriga aylandi. Imperiyaning 1860-yillarda urushlarda magʻlubiyatga uchrashi va hududlardan mahrum boʻlishi 1867-yilda Avstriya-Vengriyaning tashkil topishiga yoʻl ochdi.^[4]

1914-yilda archduke Frants Ferdinand oʻldirilganidan soʻng, imperator Frans Jozef Serbiyaga urush eʼlon qildi va bu oxir-oqibat Birinchi Jahon urushiga aylandi. Imperiyaning magʻlubiyati va undan keyingi qulashi 1918-yilda Germaniya-Avstriya Respublikasi va 1919 -yilda Birinchi Avstriya Respublikasining eʼlon qilinishiga olib keldi. Urushlararo davrda parlamentga qarshi kayfiyat Dololf Engelf davridagi avstrofashistik diktaturaning shakllanishi bilan yakunlandi. Kasallik boshlanishidan bir yil oldin Ikkinchi Jahon urushi paytida Avstriya Adolf Gitler tomonidan fashistlar Germaniyasiga qoʻshildi va u submilliy boʻlinishga aylandi . 1945-yilda ozod qilinganidan va Ittifoqchilarning oʻn yillik istilosidan soʻng, mamlakat oʻz suverenitetini tikladi va 1955-yilda oʻzining abadiy betarafligini eʼlon qildi .

Avstriya yarim prezidentlik^[5] vakillik demokratiyasi boʻlib, xalq tomonidan saylangan prezident davlat boshligʻi, kansler esa hukumat boshligʻi va bosh ijrochi hokimiyatdir. Avstriya aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan nominal YaIM boʻyicha yuqori turmush darajasi boʻyicha 13-oʻrinda turadi . Mamlakat 1955-yildan beri Birlashgan Millatlar Tashkilotining^[6] va 1995-yildan Yevropa Ittifoqining aʼzosi^[7]. Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti (EXHT) va Neft eksport qiluvchi mamlakatlar tashkiloti (OPEK) va Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) va Interpolning asoschisi hisoblanadi.^[8] Shuningdek , 1995-yilda Shengen shartnomasini imzoladi^[9] va 1999-yilda yevro valyutasini qabul qildi.^[10]

1. ↑ „Total population – At 1 January“. STATISTIK AUSTRIA (2012-yil 1-yanvar). 2011-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 22-yanvar.
2. ↑ "Avstriya tarixi" . austria.info . 2024-yil 8-iyunida olindi .
3. ↑ "Avstriya mamlakat profili" . BBC News . 2012-yil 16-mart . 2024-yil 8-iyunida olindi .
4. ↑ [www.geschichtewiki.wien.gv.at „"Avstriya-Vengriya".“] (8-iyun, 2024-yil .). 8-iyun, 2024-yil .da asl nusxadan [www.geschichtewiki.wien.gv.at arxivlangan]. Qaraldi: 8-iyun, 2024-yil ..
5. ↑ Avstriya Respublikasi mamlakat Konstitutsiyasiga muvofiq de-yure yarim prezidentlik huquqiga ega; biroq amalda u o'zini konstitutsiyaviy konventsiya bo'yicha parlament respublikasi kabi tutadi. 
6. ↑ Avstriya Respublikasi mamlakat Konstitutsiyasiga muvofiq de-yure yarim prezidentlik huquqiga ega ; biroq amalda u oʻzini konstitutsiyaviy konventsiya boʻyicha parlament respublikasi kabi tutadi
7. ↑ "Avstriya" . Jahon faktlar kitobi . Markaziy razvedka boshqarmasi . 2009-yil 14-may. Asl nusxadan 2021-yil 10-yanvarda arxivlangan . 2009-yil 31-mayda olingan .. 
8. ↑ "Avstriya haqida" . OECD. 2009-yil 6-mayda asl nusxadan arxivlangan . 2009-yil 20-mayda olingan .
9. ↑ "Avstriya Shengenga qoʻshildi" . Migratsiya yangiliklari . May 1995-yil. Asl nusxadan 2009-yil 7-iyulda arxivlangan . 2009-yil 30-mayda olingan .
10. ↑ "Avstriya va evro" . Yevropa Komissiyasi – Yevropa Komissiyasi . 2018-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan . 2018’yil 7-yanvarda olindi .