Cupula

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Una cupula ye un elemento estructural de l'arquitectura que se pareixe a la metat superior d'o vueito d'una esfera; ye una vuelta la cheometría d'a cual ye una semi-esfera por l'interior. Iste elemento se troba en o Panteón de Roma, construito en l'antigüidat y tamién en Santa Sofiya d'Istambul. D'a primera, Brunelleschi en imitó a esfera y construyó a cupula d'a seu de Santa Maria dei Fiori en Florencia. Istas influencias de Roma y Florencia han perdurato en o Renaiximiento (Sant Per d'o Vaticano), o Barroco y o Neoclasicismo europeu y nortamericano.

Estructuras con forma de cupula feitas con diversos materials tienen un luenga trachectoria adintro de l'ambito arquitectonico y a suya tradición s'extendilla dica la prehistoria. S'han trobato diferents tipos d'arcos, tipos de construccions que precedioron a las autenticas cupulas, en edificios de l'antigo Orient Meyo y en sepolturas modestas. Se construyoron cupulas domesticas dimpués d'o Gran incendio de Roma de l'anyo 64, en a Domus Aurea de Nerón, en as versants d'o mont Palatín. D'atra man, a cupula se convirtió en una caracteristica de l'arquitectura musulmana a partir ya d'o sieglo VII.

Actualment, as cupulas se consideran como una caracteristica común de l'arquitectura eclesiastica de muitos credos diferents. As cupulas se popularizoron primero en Europa y Orient Meyo como consecuencia d'o suyo uso frecuent en l'arquitectura relichiosa y secular romana y, en especial, bizantina, l'Imperio Romano oriental. As cupulas se facioron populars en l'arquitectura renaixentista d'o sieglo XV entabant, gosando tener o cenit d'a suya popularidat mientres o sieglo XVIII, en pleno barroco. Mientres o sieglo XIX, reminiscencias de l'antigo Senau romano, se convirtioron en una caracteristica d'a gran arquitectura civica. Mientres o periodo barroco, mas que una caracteristica interna d'as construccions domesticas, a on que a suya presencia ye menos común, tiende a fer parti como un elemento arquitectonico d'as grans casas y palacios.

Muitas cupulas, en particular as de l'arquitectura d'o renaiximiento y d'o barroco, son coronatas por una atra chicota cupula u linterna, un tipo d'innovación de l'arte bizantín que no nomás sirve ta potenciar a luminosidat d'o espacio y a ventilación de l'edificio, sino que, a mas, li da una mayor dimensión a la decoración interior d'a estructura.