Idioma moldavu

Moldavu 'Moldovenească / Молдовеняскэ / Română din Moldova'
Faláu en	Moldavia  Ucraína
Rexón	Europa del Este
Falantes	2.5 millones
Familia	Indoeuropéu  Itálicu   Llatino-faliscu    Llatín     Romance      Oriental       Moldavu; Moldavu
Alfabetu	Alfabetu llatín y cirílicu
Estatus oficial
Oficial en	Moldavia  Transnistria
Reguláu por	Academia de Ciencies de Moldavia[1]
Códigos
ISO 639-1	ro
ISO 639-2	rum (B), ron (T)
ISO 639-3	rum

L'idioma moldavu (limba moldovenească en moldavu, лимба молдовеняскэ nel alfabetu cirílicu moldavu) ye unu de los dos nomes que tien l'idioma rumanu na república de Moldavia, establecíu nel artículu 13 de la Constitución actual. L'otru nome, reconocíu pola Declaración d'Independencia de Moldavia y la Corte Constitucional, ye “rumanu”.^[2][3][4]

Al nivel oficial, la Corte Constitucional interpretó nel 2013 que l'artículu 13 de la constitución actual foi sustituyíu pola Declaración d'Independencia,^[5] lo que-y da asina estatus oficial al idioma conocíu como “rumanu”.^[6][7] L'idioma de los moldavos foi identificáu por dos términos a lo llargo de la so historia; “moldavu” foi l'únicu dexáu de manera oficial mientres los años de pertenencia a la Xunión Soviética, na República Autónoma Socialista Soviética de Moldavia y la República Socialista Soviética de Moldavia. La política soviética enfatizó les diferencies ente moldavos y rumanos por cuenta de los sos oríxenes distintos. El so resolución declaró al moldavu un idioma distintu ya independiente del rumanu, pero dellos llingüistes nun tán d'alcuerdu. Dende la reintroducción del alfabetu llatín en 1989, la Declaración d'Independencia de Moldavia de 1991 identificó l'idioma oficial como “rumanu”. La constitución de 1994, aprobada so un gobiernu apoderáu polos comunistes, camudó'l estatus oficial del idioma a “moldavu”.

L'estatus del idioma oficial foi, dempués, llexisláu a principiu de los años 2000. El parllamentu de la república de Moldavia adoptó una llei que definía al “moldavu” y al rumanu” como “nomes” pal mesmu idioma.^[8][5] Nel 2013, la Corte Constitucional de Moldavia dictó que'l nome rumanu”, usáu na Declaración d'Independencia pa identificar l'idioma oficial, prevalez sobre'l nome moldavu”, mentáu nel artículu 13. La rexón separatista de Transnistria sigui reconociendo al “moldavu” como unu de los sos idiomes oficiales, xunto al rusu y al ucraín.^[9]

Na población xeneral, mientres una mayoría de los habitantes na ciudá capital de Quixináu y, acordies con delles encuestes, les persones con mayor educación nomen al so idioma como “rumanu”, ente que la mayoría de persones nos campos indiquen el moldavu como'l so idioma nativu nel últimu censu.^[10][11]

La variedá del rumanu faláu en Moldavia ye'l subdialeutu moldavu, que tamién ye faláu nel nordeste de Rumanía. Los dos países comparten el mesmu estándar lliterariu.^{[12][13][14][15][16][17][18][19]}

Escritu en cirílicu, proveniente del alfabetu ruso y desenvuelto pola Xunión Soviética dende la década de 1930, l'alfabetu cirílicu moldavu modernu ye distintu al alfabetu cirílicu rumanu, usáu nel principáu de Moldavia y polos otros falantes del idioma moldavu/válaco antes de 1857.

Nel sieglu XXI, el moldavu foi declaráu como unu de los trés idiomes oficiales na rexón moldava separatista de Transnistria. Tamién reconoz el rusu y l'ucraín como idiomes oficiales, lo que demuestra l'afiliación política d'esi Estáu.^[9]

La pallabra moldavu” ye tamién usada pa referir, colectivamente, a les variedaes del idioma rumanu nel noroeste de Rumanía, esvalixáu aproximao nos antiguos territorios del Principáu de Moldavia (agora estremáu ente Moldavia y Rumanía). La variedá moldava ta considerada como una de los cinco variedaes del rumanu más falaes. Los cinco son escritos de manera idéntica. Nun hai nenguna separación llingüística mayor nel ríu Prut, que ye'l cantu ente Rumanía y Moldavia.

Nos colexos de Moldavia, el términu “idioma rumanu” foi usáu dende la independencia. Nel 2007, el presidente Vladimir Voronin solicitó camudar el términu a idioma moldavu” pero, por cuenta de la presión pública en contra d'esa decisión, el términu nun foi camudáu.^[20]

L'alfabetu estándar ye igual al alfabetu rumanu (basáu nel alfabetu llatín). Hasta 1918, les variedaes del alfabetu cirílicu rumanu fueron usaes. L'alfabetu cirílicu moldavu foi usáu dende 1924 hasta 1932, y de 1938 hasta 1989, y sigue n'usu en Transnistria.

1. ↑ L'Academia de Ciencies de Moldavia coordina y regula les aiciones sobre la llingua nacional de los moldavos, sobre la qu'aconseya dar preferencia a la denominación de "llingua rumana" sobre "llingua moldava"
2. ↑ Kogan Page 2004, p. 242
3. ↑ «"A Field Guide to the Main Languages of Europe – Spot that language and how to tell them apart"». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-11-17.
4. ↑ (rumanu) "Article 13, line 1 – of Constitution of Republic of Moldova" Archiváu 2008-02-26 en Wayback Machine
5. ↑ ^{5,0 5,1} (en rumanu) Hotărâre Nr. 36 din 05.12.2013 privind interpretarea articolului 13 alin. (1) din Constituție în corelație cu Preambulul Constituției și Declarația de Independență a Republicii Moldova (Sesizările nr. 8b/2013 și 41b/2013). Constitutional Court of Moldova. http://constcourt.md/download.php?file=cHVibGljL2NjZG9jL2hvdGFyaXJpL3JvLWhfMzZfMjAxM19yby5wZGY%3D. Consultáu'l 20 d'avientu de 2013. «124. [...] Prin urmare, Curtea consideră că prevederea conținută în Declarația de Independență referitoare la limba română ca limbă de stat a Republicii Moldova prevalează asupra prevederii referitoare la limba moldovenească conținute în articolul 13 al Constituției.». 
6. ↑ «Moldovan court rules official language is 'Romanian,' replacing Soviet-flavored 'Moldovan'». Consultáu'l 11 de marzu de 2014.
7. ↑ «Chisinau Recognizes Romanian As Official Language». Consultáu'l 11 de marzu de 2014.
8. ↑ «Politics of National Conception of Moldova» (rumanu). Law Non. 546/12-19-2003. Archiváu dende l'orixinal, el 2014-03-10. Consultáu'l 10 de marzu de 2014.
9. ↑ ^{9,0 9,1} «Article 12 of the Constitution of Pridnestrovskaia Moldavskaia Respublika». www.kspmr.idknet.com. Consultáu'l 26 de febreru de 2011.
10. ↑ «CBS AXA/IPP nov. 2012». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-12-14.
11. ↑ Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes Census 2004
12. ↑ James Minahan, Miniature Empires: A Historical Dictionary of the Newly Independent States, Greenwood Publishing Group, 1989, p. 276
13. ↑ «The Library of Congress – Moldova, Country Study». Consultáu'l 3 de xunu de 2008.
    «Encyclopædia Britannica (via www.indiana.edu)». Consultáu'l 3 de xunu de 2008.
14. ↑ «A country-by-country update on constitutional politics in Eastern Europe and the ex-USSR». NYU LAW. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-11-13. Consultáu'l 3 de xunu de 2008.
15. ↑ «The Sovietization of Moldova». Consultáu'l 3 de xunu de 2008.
16. ↑ «Ethnologue, data on Moldova». Consultáu'l 3 de xunu de 2008.
17. ↑ «Disillusionment with Democracy: Notes from the Field in Moldova». Consultáu'l 3 de xunu de 2008.
18. ↑ «BBC on the Moldovan language».
19. ↑ (en rusu) Л. И. Лухт, Б. П. Нарумов. Румынский язык // Языки мира. Романские языки. М., Academia, Институт языкознания РАН, 2001
20. ↑ «Professors from the University of Balti protest against replacing "Romanian language" with "Moldovan language"». DECA-Press. moldova.org (18 d'avientu de 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 2015-10-16. Consultáu'l 16 d'ochobre de 2015.