Eukariotlar

Eukariotlar
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar
Beynəlxalq elmi adı
Eukaryota Chatton, 1925[1][2]
Şəkil axtarışı NCBI   2759 EOL   2908256 FW   306691

Eukariotlar və ya Nüvəlilər (lat. Eucaryota yun. εύ- — yaxşı və κάρυον — nüvə) — Hüceyrələrində nüvə olan canlı orqanizmlərin domeni (aləmüstü). Bakteriyalar və Arxeyalardan başqa bütün orqanizmlər nüvəlidir.

İşıq-optiki və elektron mikroskopları vasitəsilə müxtəlif bir və çoxhüceyrəli orqanizmlərin tədqiqi göstərmişdir ki, hüceyrələr öz quruluşlarına görə iki qrupa bölünürlər.

Bir qrup – bakteriyalar və goy-yaşıl yosunlar təşkil edirlər. Bu orqanizmlər nisbətən sadə hüceyrə quruluşuna malik olurlar. Bunları prokariot (nüvəsiz) adlandırırlar, çünki onlarda formalaşmış nüvə (yunanca "karyon"-nüvə) və həm də orqanella və ya orqanoid adlanan bir çox quruluşlar yoxdur. Digər qrupa bütün yerdə qalan orqanizmlər, birhüceyrəli göy-yaşıl yosunlardan və ibtidailərdən başlamış ali çiçəkli bitkilər, məməlilər, o cümlədən insan aiddir. Onların hüceyrələri mürəkkəb olub nüvəli eurokariot adlanır.Bu hüceyrələr nüvəyə və spesifik funksiyaları yerinə yetirən orqanellalara malik olurlar.

Prokariot hüceyrələr tək hüceyrə membranına malik olan xırda və sadə quruluşlu hüceyrələrdir. Onların orta ölçüsü 5 mkm olur. Onlarda, adətən, membran quruluşuna malik orqanellalar yoxdur, məs., mitoxondirilər və endoplazmatik tordakı kimi. Hüceyrə nüvəsinin əvəzinə onun ekvivalenti (nukleoid) olur ki, bu da sıx spiral şəklində burulmuş yeganə bir DNT molekulundan ibarətdir. Bundan başqa bakteriyalar eukariotların nüvə xarici DNT- lərinə oxşar xırda plazmid formalı DNT-lərdən ibarət ola bilir.

Fotosintez qabiliyyətinə malik olan prokariot hüceyrələrdə (göy-yaşıl yosunlar, yaşıl və al-qırmızı bakteriyalar) membranların müxtəlif iri qabarıqları tilakoidlər vardır. Bunlar öz funksiyalarına görə eurokariotların plastidlərinə uyğundurlar. Bu tilakoidlər funksional cəhətdən mitoxondiriləri əvəz edirlər. Prokariotlar yer üzündə maddə enerjinin bioloji çevrilmələrində mühüm rol oynayırlar. Fotosintezedici bakteriyalar günəş enerjisini udaraq onu karbohidratların və hüceyrələrin digər komponentlərinin sintezi üçün istifadə edilir ki, bunlar da öz növbəsində digər orqanizmlər üçün qida kimi istifadə edilir. Bəzi bakteriyalar atmosferdən molekulyar azotu fiksə edərək bioloji faydalı azottərkibli birləşmələr əmələ gətirirlər.

Çox güman ki, prokariotlar bioloji tekamül prosesində eukariotlardan əvvəl əmələ gəlmişlər.

Eukariot hüceyrələr prokariotlara nisbətən daha iri və mürəkkəbdirlər. Eukariot hüceyrələrin orta ölçüsü 13 mkm-ə yaxındır.Onların həcmləri prokariot hüceyrələrin həcmindən 1000-10000 dəfə böyük olur. Hüceyrə daxili membranlarla müxtəlif kompartmentlərə ayrılmışdır. Orqanoidlərin üç növü: hüceyrə nüvəsi, mitoxondriya və plastidlər protoplazmadan iki membrandan ibarət qişa ilə ayrılmışdır.

1. ↑ Ruggiero M. A., Gordon D. P., Orrell T. M., Bailly N., Bourgoin T., Brusca R. C., Cavalier-Smith T., Guiry M. D., Kirk P. M. A Higher Level Classification of All Living Organisms (ing.). // PLOS ONE / PLOS ONE Editors PLoS, 2015. Vol. 10, Iss. 4. P. e0119248. ISSN 1932-6203 doi:10.1371/JOURNAL.PONE.0119248 PMID:25923521
2. ↑ Adl S. M., Simpson A. G. B., Farmer M. A., Andersen R. A., Anderson O. R., Bowser S. S., Brugerolle G., Barta J. R., Fredericq S., James T. Y. et al. The new higher level classification of eukaryotes with emphasis on the taxonomy of protists (ing.). // J. Eukaryot. Microbiol. / Wiley-Blackwell International Society of Protistologists, 2005. Vol. 52, Iss. 5. P. 400. ISSN 1066-5234; 1550-7408 doi:10.1111/J.1550-7408.2005.00053.X PMID:16248873