Uran (planet)

Uran

Uranın Voyacer 2 tərəfindən 1986-cı ildə çəkilmiş şəkli.
Kəşfi
Kəşf edən	Vilyam Herşel
Kəşf yeri	Bat, Böyük Britaniya
Kəşf tarixi	13 mart 1781
Kəşf üsulu	birbaşa müşahidə
Şərəfinə adlandırılıb	Uran, Uraniya[1]
Orbital xarakteristikası[6]
Dövr J2000
Afelisi	20,11 AV
Perihelisi	18,33 AV
Periapsidi	2.734.998.229 km
Apoapsidi	3.006.318.143 km
Böyük yarımoxu	19,2184 AV
Orbitinin ekssentrisiteti	0.046381
Siderik fırlanma dövrü	30.688,5 gün 84,323 326 il[2][3]
Sinodik fırlanma dövrü	369,66 gün[4]
Orbital sürəti	6,80 km/s[4]
Orta anomaliyası	142,955717°
Əyilməsi	0.773° ekliptə nisbətən 6,48° Günəş ekvatoruna nisbətən 1.02° sabit müstəviyə nisbətən [5]
Qalxan milinin uzunluğu	73,989821°
Perisentr arqumenti	96,541318°
Nəyin peykidir	Günəş
Kəşf edilmiş peykləri	27
Özünə xas ekssentrisitet	0,04725744[7]
Fiziki xarakteristikaları
Orta radiusu	25.362±7 km[8]
Ekvator radiusu	25.559±4 km[8]
Qütb radiusu	24.973±20 km[8]
Qütb sıxılması	0,0229±0,0008
Böyük dairəsinin çevrəsi	159.354,1 km[2]
Səthinin sahəsi	8,1156×109 km²[2] 15,91 Yer sahəsi
Həcmi	6,833×1013 km³[4] 63,086 Yer həcmi
Kütləsi	8,6832×1025 kq 14,536 Yer kütləsi[9]
Orta sıxlığı	1,27 q/sm³[4]
Sərbəstdüşmə təcili	8,69 m/s²[4] 0,886 g
Ətalət faktoru momenti	0,23[10] (təxmini)
İkinci kosmik sürəti	21,3 km/s[4]
Siderik fırlanma dövrü	-0,71833 gün (retroqrad) 17 s 14 dəq 24 san[8]
Ekvatorial fırlanma sürəti	2,59 km/san
Şimal qütbünün düz qalxması	17 s 9 dəq 15 san 257,311°[8]
Şimal qütbünün meyllənməsi	−15,175°[8]
Albedo	0,300 (Bond)[11] 0,51 (hənd.)[12]
Temperatur	min. 49 K[16], 53 K[17], maks. 57 K[18]
Səth temp. min orta maks 1 bar dərəcəsi[13] 76 K 0,1 bar (tropopauz)[14] 49 K 53 K 57 K 0,1 bar (Selsi) −224 °C −220 °C −216 °C
Görünən ulduz həcmi	5,38[15] – 6,03[15]
Bucaq diametri	3,3"—4,1"[4]
Atmosfer[14][20][21]
Hündürlük şkalası	27,7 km[4]
Atmosfer tərkibi	(1,3 bar aşağı) 83 ± 3 % Hidrogen (H2) 15 ± 3 % Helium (He) 2,3 % metan (CH4) 0,009 % (0,007–0,015 %) Hidrogen deytrat (HD) Hidrogen sulfid (H2S)[19] Buz: ammonyaklı (NH3) sulu (H2O) ammoni-hidrosulfidli (NH2SH) metanlı

Uran planeti — Günəşə yaxınlığına görə yeddinci planet. Günəş sistemində radiusuna görə üçüncü, kütləsinə görə dördüncü ən böyük planetdir. Uranın tərkibi Neptunun tərkibi ilə eynidir, hər ikisində də eyni kimyəvi elementlər mövcuddur, bu tərkib hissələri onları böyük qaz nəhəngləri olan Yupiter və Saturndan fərqləndirir. Bu səbəblə, alimlər Uran və Neptunu qaz nəhənglərindən ayırmaq üçün onları "buz nəhəngləri" kimi təsnif edirlər. Uranın atmosferinin əsasən hidrogen və helium tərkibi ilə Saturn və Yupiterin atmosferinə oxşarlığına baxmayaraq, ammonyak, metan və başqa hidrokarbonlarla birlikdə tərkibində daha çox buz mövcuddur.^[14] Uran minumum 49 K (−224 °C; −371 °F) temperatur ilə Günəş sistemində ən soyuq atmosferə sahibdir. Uran kompleks təbəqəli bulud strukturuna malikdir. Ən aşağı təbəqədəki buludlarda su, ən üst təbəqədəki buludlarda isə metan olduğu düşünülür.^[14] Uranın daxili əsasən buz və qayalıqdan ibarətdir.^[13]

Digər nəhəng planetlər kimi Uranın halqa sistemi, maqnitosferi və çoxlu sayda peyki vardır. Uran sisteminin digər planetlərdən fərqləndirən özünəməxsus konfiqurasiyası var. Onun fırlanma oxu yana əyilmiş şəkildədir və buna görə də, digər planetlərin ekvatorları olan bölgə onun şimal və cənub qütbləridir.^[22] 1986-cı ildə Voyager 2-dən gələn görüntülər Uranı görünən işıqda digər nəhəng planetlərlə əlaqəli bulud qrupları və ya tufanları olmayan xüsusiyyətsiz planet kimi göstərdi.^[22] Yerdən həyata keçirilən müşahidələr 2007-ci ildə Uran özünün ekinoksuna yaxınlaşdığı zaman onda mövsümi dəyişikliklər və hava aktivliyi olduğunu göstərdi.Uranda küləyin sürəti saniyədə 250 metrə çatır (900 km/saat).^[23]

Uran yeganə planetdir ki, adı birbaşa, yunan mifologiyasındakı yunan səma tanrısının latın versiyası olan Ūranus dan gəlir.

1. ↑ https://sites.uni.edu/morgans/astro/course/Notes/section4/new21.html.
2. ↑ ^{1 2 3} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; nasafact adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
3. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; CSeligman adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
4. ↑ ^{1 2 3 4 5 6 7 8 9} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; fact adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
5. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; meanplane adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
6. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; VSOP87 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
7. ↑ Standish E. M. Keplerian elements for approximate positions of the major planets (ing.). 2015. 3 p.
8. ↑ ^{1 2 3 4 5 6} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Seidelmann Archinal A'hearn et al. 2007 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
9. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Jacobson Campbell et al. 1992 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
10. ↑ de Pater, Imke; Lissauer, Jack J. Planetary Sciences (2nd updated). New York: Cambridge University Press. 2015. səh. 250. ISBN 978-0-521-85371-2. 2016-11-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-03.
11. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Pearl_et_al_Uranus adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
12. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Mallama_et_al adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
13. ↑ ^{1 2} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Podolak Weizman et al. 1995 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
14. ↑ ^{1 2 3 4} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Lunine 1993 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
15. ↑ ^{1 2} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Mallama_and_Hilton adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
16. ↑ http://www.astronomycafe.net/FAQs/q2681x.html.
17. ↑ https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranusfact.html.
18. ↑ https://web.archive.org/web/20131102112312/http://marsrover.nasa.gov/spotlight/20070612.html.
19. ↑ Irwin, Patrick G. J.; və b. "Detection of hydrogen sulfide above the clouds in Uranus's atmosphere". Nature Astronomy. 2 (5). 23 April 2018: 420–427. Bibcode:2018NatAs...2..420I. doi:10.1038/s41550-018-0432-1. hdl:2381/42547. ISSN 2397-3366.
20. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Lindal Lyons et al. 1987 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
21. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Conrath Gautier et al. 1987 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
22. ↑ ^{1 2} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Smith Soderblom et al. 1986 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
23. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Sromovsky & Fry 2005 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib