Vanadium

23

titan ← vanadium → xrom

-
↑
V
↓
Nb

dövri cədvəl

Ümumi

Ad, İşarə, Nömrə

vanadium, V, 23

Qrup, Dövr, Blok

5, 4, d

Xarici görünüşü

Atom kütləsi

50.9415 q/mol

Elektron formulu

[Ar] 3d³ 4s²

Fiziki xassələr

Halı

Sıxlığı

(0 °C, 101.325 kPa)
q/L

Ərimə temperaturu

1910 °C
(2183 K, 3470 °F)

Qaynama temperaturu

3407 °C
(3680 K, 6165 °F)

Elektromənfiliyi

Oksidləşmə dərəcəsi

Spektr =

İonlaşma enerjisi

kCmol^-1

Vanadium (V) – D. İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 23-cü element.

Paslanmayan polad istehsalında əhəmiyyətli bir qatqı maddəsidir. Polad səthlərinin titan örtülməsi əməliyyatında da, bağlayıcı element olaraq istifadə edilir. Vanadium pentoksit tərkibli, keramika istehsalında katalizator və boya sabitləşdirici olaraq istifadə edilir. Bundan əlavə, süperiletken maqnitlərin istehsalında, çox dayanıqlı və uzun ömürlü ərintiləri əldə etməkdən ötəri də istifadə edilir. Yer qabığında vanadium 1,5·10–2% (kütlə ilə) miqdarındadır. Bitkilər onu torpaqdan udur. Bitkilərdə vanadiumun miqdarı orta hesabla 0,001% (kütlə ilə) təşkil edir. Vanadium hüceyrədə maddələr mübadiləsində iştirak edir. Vanadiumun "yığıcılarından" biri hamıya yaxşı tanış olan zəhərli solğun poqanka göbələyidir. Kif göbələyi olan qara aspargill isə yalnız vanadium duzlarının iştirakı ilə inkişaf edir.

Heyvanların orqanizmində orta hesabla 0,0001% (kütlə ilə) vanadium olur. Dənizlərin və okeanların bəzi canlılarının – dəniz kirpisinin və qoloturun qanında vanadiumun miqdarı kütlə ilə 10%-ə çatır. Ehtimal olunur ki, vanadium bu canlılarda dəmirin hemoqlobində və ya maqneziumun xlorofilldə oynadığı rolu oynayır. Vanadium hər şeydən əvvəl qidalanma proseslərində iştirak edir.

Argentinada öküzlərin və donuzların qidalarına vanadium birləşmələri qatılmaqla təcrübələr aparılmışdır. Bu zaman heyvanların iştahı yaxşılaşmış, onların çəkiləri sürətlə artmışdır.

Yaşlı adamın orqanizmində 100 m/kq-a yaxın vanadium olur. Qida məhsulları ilə vanadiumun orqanizmə sutka ərzində qəbulu 2 mq olur. Vanadium orqanizmin müdafiə funksiyasının yüksəlməsində əhəmiyyətli rol oynayır. O, faqositlərin – xəstəlik törədici mikrobları udan və orqanizmin infeksiyalı xəstəliklərə tutulmağa dözümlülüyünü artıran hüceyrələrin hərəkətini stimullaşdırır. Biokimyəvi tədqiqatlar sübut etmişdir ki, digər mineral maddələrlə birlikdə vanadium qocalma prosesini ləngidir. Vanadium toxumaların oksigen udmasını gücləndirir, ürək əzələsinin funksiyasına, əsəb sisteminə, böyrəklərə, qara ciyərə, qanda şəkərin miqdarına təsir edir.

Vanadiumun daha geniş məlum olan və insan tərəfindən daha geniş istifadə edilən birləşmələri aşağıdakılardır:

V(OH)₂ – vanadium (II) hidroksid

VO – vanadium (II) oksid

VCl₂ – vanadium (II) xlorid

VBr₂ – vanadium (II) bromid

VJ₂ – vanadium (II) yodid

VF₂ – vanadium (II) flüorid

Pb₅(VO₄)₃Cl – vanadinit

Vanadium 1830-cu ildə isveç kimyaçı – mineraloqu N. Sefstrem tərəfindən dəmir filizlərinin tədqiqi zamanı kəşf olunmuşdur və qədim skandinaviya ilahəsi Vanadisin şərəfinə vanadium adlandırılmışdır.

Insan orqanizmində vanadium atomlarının sayı 2,4·10²⁰, bir insane hüceyrəsində isə 2,4·10⁶ ədəddir.

Qida məhsulları ilə vanadiumun orqanizmə sutka ərzində daxil olan miqdarı 2 mq olur. Təbabətdə vanadium anemiyanın, vərəmin, revmatizmin, siflisin müalicəsində istifadə olunur.

Hazırda tibdə vanadium duzlarının şəkərli diabetin müalicəsində istifadəsinin perspektivliyi məsələsi yoxlanılır, çünki, vanadatlar insulinə bənzər effektə malikdirlər.

Vanadium gözəl rəngli birləşmələr əmələ gətirdiyindən ona skandinaviya gözəllik ilahəsinin adı verilmişdir.