Wesi wĕsi | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Cingakan | logam nyalang mawarna klau | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bobot atom standar Ar, std(Fé) | 55.845(2)[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wesi ring tabél périodik | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wilangan atom (Z) | 26 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Watek | golongan 8 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Période | période 4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Blok | blok-d | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Konpigurasi éléktron | [Ar] 3d6 4s2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Éléktron per kulit | 2, 8, 14, 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Cecirén pisik | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pase ring STP | padet | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Titik lebur | 1811 K (1538 °C, 2800 °F) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Titik didih | 3134 K (2862 °C, 5182 °F) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kapadetan (nampek s.r.) | 7.874 g/cm3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ri kala éncéh (ring t.l.) | 6.98 g/cm3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Panes fusi | 13.81 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Panes panguapan | 340 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kapasitas panes molar | 25.10 J/(mol·K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tekanan uap
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Cecirén atom | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Paindikan oksidasi | −4, −2, −1, 0, +1,[2] +2, +3, +4, +5,[3] +6, +7[4] (oksida ampotér) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaéléktronégatipan | skala Pauling: 1.83 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wasa ionisasi |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jeriji atom | émpiris: 126 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jeriji kovalén | Low spin: 132±3 pm High spin: 152±6 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Cecirén liyanan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Rupa alami | primordial | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Struktur kristal | kubus mapusat badan (bcc) a=286.65 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Struktur kristal | kubus mapusat muka (fcc) ri antara 1185–1667 K; a=364.680 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kagelisan swara pales tipis | 5120 m/s (ring r.t.) (éléktrolitik) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ékspansi térmal | 11.8 µm/(m⋅K) (ring 25 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Konduktivitas térmal | 80.4 W/(m⋅K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Resistivitas listrik | 96.1 nΩ⋅m (ring 20 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Curie point | 1043 K | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
bacakan magnétik | ferromagnetic | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Modulus Young | 211 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Modulus Shear | 82 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Modulus Bulk | 170 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Rasio Poisson | 0.29 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kakatosan Mohs | 4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kakatosan Vickers | 608 MPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kakatosan Brinell | 200–1180 MPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nomor CAS | 7439-89-6 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lelintihan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Panemuan | sadurung 5000 BC | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Isotop utama wesi | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wesi (aksara Bali: wĕsi) silih tunggil datu kimia antuk masimbol Fe (saking Latin: ferrum) miwah nomor atom nyané 26. Punika logam sané rumasuk ring deret transisi kapertama miwah golongan 8 saking tabel periodik. mawit massa punika datu pinih umum ring Gumi, tepat ipun sesampun oksigén (sawatara 32,1% miwah 30,1%), ngawentuj akéhan inti jaba miwah inti jero gumi. Punika datu ring kerak gumi sané pinih umum kaping papat.
Ring wentuk logam nyané, wesi kapah katemuin ring kerak gumi, kawatesan antuk pangendapan olih meteorit. Wiji wesi, sewalikné, rumasuk pinih akéh kerak gumi, yadiastun ngaékstraksi logam prasida kaanggén kiln miwah tungku prasida nganti 1500 °C utawi ring duurné malih, sawatara 500 °C langkung duur saking sané karereh antuk smelt temaga. Manusa Éurasia prasida ngolah punika sawatara 2000 SM,Mal:Not in body miwah pawigunaan piranti miwah sanjata wesi kakawitin ngingsirang paduan tembaga, ring makudang wewengkon, wawu kamargiang ring 1200 SM. Lelintihan punika kaanggel transisi saking Aab Perunggu nuju Aab Wesi. Ring gumi modern, paduan wesi, sekadi baja, inox, wesi tuang miwah baja khusus pinaka logam industri umum, mawiana kakuatan ipun miwah biaya sané mudah.
Pamukaan wesi murni punika alus mawarna klau masawang perak sekadi meka. Menawi, besi aluh mareaksi sareng oksigén miwah toya ngasilang hidrat miwah oksida wesi saking soklat manados ireng, ketah kaaranin karat. Nénten sekadi oksida saking makudang logam tiosan, sané ngawentuk lapisan passivating, karat magenah luwih akéh saking logam nyané, asapunika ipun ngelupak, ngenahang pamukaan anyar antuk kakorosi.
Raga manusa gedé kadiri sawatara 4 gram (0,005% bobot raga) zat wesi, akéh ring hemoglobin miwah mioglobin. Kakalih protein pinaka mawiguna antk metabolisme vertebrata, punika transportasi oksigén olih getih miwah nyimpen oksigén ring daging. Antuk ngapertahanang tingkat sané karereh, metabolisme zat besi manusa ngarereh minimal zat wesi ring ajengan. Wesi taler logam ring situs aktif saking akéh enzim redoks patut kahubungin sareng réspirasi sél taler oksidasi miwah réduksi ring entikan miwah buron.[5]
Mawit kimiawi, wilangan oksidasi wesi sané pinih ketah punika wesi (II) miwah wesi (III). Wesi medué akéh ceciren saking logam transisi tiosan, rumask datu golongan 8 liyanan, ruthénium miwah osmium. Wesi ngawentuk senyawa ring pentang wilangan oksidasi, −2 nganti +7. Wesi taler ngawentuk akéh senyawa koordinasi; sekadi ferrocene, ferrioxalate, miwah Pelung Prussian, medué aplikasi industri, médis, utawi panilikan sané substansial.