Bosanska srednjovjekovna pismenost

Predloženo je da se sadržaj ovog članka prebaci u članak U članak o historiji BIH. Iznesite svoje mišljenje na stranici za razgovor.

Pisani dokumenti iz srednjeg vijeka na području današnje Bosne i Hercegovine pisani su ili na narodnom starobosanskom jeziku, ili na crkvenoslavenskom/staroslavenskom jeziku bosanske redakcije.^[1] Na području srednjovjekovne Bosne koristila su se četiri pisma: latinsko, grčko, ćirilićno i glagoljično. Grčko pismo je najviše tragova ostavilo na području, koji su prisutni sve do 15. stoljeća, dok je latinsko pismo uglavnom bilo prisutno na prostoru Bosne.^[2] Latiničko pismo je pronađeno najviše u crkvenim natpisima, pečatima bosanskih vladara ili nadgrobnim pločama kraljeva.

Najstarijim sačuvanim bosanskim natpisom smatra se Humačka ploča,^[3] upisana u kamenu ploču nekad između 10. i 12. stoljeća, što znači da je vjerovatno prethodila Povelji Kulina bana, napisana 29. augusta 1189. godine. Povelja Kulina bana predstavlja najstariji dosad pronađeni dokument na domaćem jeziku kod svih Južnih Slavena i jedan od najznačajnijih dokumenata u historiji bosanskog srednjovjekovlja.^[4] Povelja je također najstariji sačuvani diplomatski dokument srednjovjekovne Bosne.^[5] Napisana je bosanskim jezikom i bosanskim pismom bosančicom.^{[5][6][7][8][9][10][11]}

Pisani dokumenti su bili pretežno crkveni, a pismenost se kretala oko Crkve bosanske i drugih vjerskih, diplomatskih i trgovačkih tekstova, zasnovanih na starom obliku štokavskog dijalekta, ijekavskog dijalekta, staroslavenskog uz upotrebu bosančice i u manjoj mjeri glagoljice. Specifičnost ovog perioda u historiji Bosne i Hercegovine su pisani spomenici u obliku stećaka.

Pisano je specifičnim tipom ćirilice koja ima određene razlike prema ostalim ćirilićkim pismima na slavenskim prostorima. Bosančica u grafijskom pogledu je zadržala neke specifičnosti koje su karakteristične za glagoljicu i iz nje proizlaze, što se u prvom redu odnosi na glagoljici blizak bosanični brojni sistem te posebne pravopisne odlike, pogotovo izvorna upotreba slova đerv. U kasnije reformiranoj ćirilici na osnovu ovog slova će nastati ćirilična slova đ i ć. Bosanska ćirilica je konzervativnija u odnosu na srpsku ćirilicu, i ova dva pisma se razlikuju po ortografskom maniru.^[12][13] Petar Đorđić, autor Istorije srpske ćirilice, govoreći o bosančici ističe: "Posebne političke kulturne, a naročito konfesionalne prilike u bosanskoj državi od njezina postanka do njezina nestanka odrazile su se i na specifičan razvitak pismenosti i samoga pisma. Bosanski knjiški rukopisi većinom se razliku od većine rukopisa sa raškog područja još i opštim izgledom slovnih figura.^[14] U ovo pismo se ubraja nekoliko podvrsta pisma: bosanski brzopis - bosančicu, bosansku minuskulu i bosansko lapidarno pismo.^[15]

1. ^ Hodžić, Jasmin, (2018), Bosanski jezik, str. 126, Sarajevo: STAV, IUS
2. ^ Čopra, Zerina, (2019), Književnost i kultura srednjovjekovne Bosne u istraživačkom i publicističkom djelu Maka Dizdara, str. 14, Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu, Filozofski fakultet
3. ^ Deretić, Jovan (1983). Историја српске књижевности, str. 53
4. ^ Kurtović, Lalić, Dautović, Nakaš, Župarić, (2018), Codex diplomaticus regni bosnae - povelje i pisma stare bosanske države, str. 33, Sarajevo: Mladinska knjiga
5. ^ ^{a b} "ZNAČAJ POVELJE KULINA BANA – rodni list bosanske državnosti". Pristupljeno 21. 11. 2022.
6. ^ Bulić, Refik, (1999), Bosanski jezik u praksi i normi, str. 44
7. ^ Halilović, Senahid, (1991), Bosanski jezik, str. 227, Biblioteka Ključanin
8. ^ Bulić, Refik, (2001), Bosanski jezik: jezičko-pravopisni priručnik za učenike osnovih i srednih škola, str. 50
9. ^ Ibrahimagić, Omer, (2001), Serb denial of Bosnia and Bosniaks, str. 1, Magistrat
10. ^ Helen Walasek, contributions by Richard Carlton, Amra Hadžimuhamedović, Valery Perry, Tina Wik, (2016), Bosnia and the Destruction of Cultural Heritage, str. 324
11. ^ Bugarski, Ranko, Hawkesworth, Celia (2004), Language in the Former Yugoslav Lands, str. 129, Slavica Publishers
12. ^ Kuna, Herta, (2008), Srednjovjekovna bosanska književnost, str. 64-66, Forum Bosnae, Sarajevo
13. ^ Hodžić, Jasmin, (2018), Bosanski jezik, str. 129, Sarajevo
14. ^ Đorđić, Petar, (1990), Istorija srpske ćirilice: paleografsko-filološki prilozi, Treće izdanje, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd
15. ^ Nakaš, Lejla, (2011), Bosanska ćirilička pisma, str. 18, Međunarodni forum Bosnae, Sarajevo