Iridij

Iridij,  ₇₇Ir

Iridij u periodnom sistemu
↓                                                                     ↓                                                             →                                                             →
Hemijski element, Simbol, Atomski broj	Iridij, Ir, 77
Serija	Prelazni metali
Grupa, Perioda, Blok	9, 6, d
Izgled	srebreno bijeli metal
Zastupljenost	1×10-7[1] %
Atomske osobine
Atomska masa	192,217 u
Atomski radijus (izračunat)	135 (180) pm
Kovalentni radijus	141±6 pm
Van der Waalsov radijus	- pm
Elektronska konfiguracija	[Xe] 4f145d76s2
Broj elektrona u energetskom nivou	2, 8, 18, 32, 15, 2
1. energija ionizacije	880 kJ/mol
2. energija ionizacije	1600 kJ/mol
Fizikalne osobine
Agregatno stanje	čvrsto
Mohsova skala tvrdoće	6,5
Kristalna struktura	kubična plošno centrirana
Gustoća	22560[2] kg/m3
Magnetizam	paramagnetičan (${\displaystyle \chi _{m}}$=3,8 · 10−5)[3]
Tačka topljenja	2739 K (2466 °C)
Tačka ključanja	4403[4] - 4701 K (4130[4] - 4428 °C)
Molarni volumen	8,52 · 10-6 m3/mol
Toplota isparavanja	564[4] kJ/mol
Toplota topljenja	26 kJ/mol
Pritisak pare	1 Pa pri 2713 K
Brzina zvuka	4825 m/s pri 293,15 K
Specifična toplota	131[5] J/(kg · K)
Specifična električna provodljivost	19,7 · 106 S/m
Toplotna provodljivost	147 W/(m · K)
Hemijske osobine
Oksidacioni broj	-3, -1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9[6]
Elektrodni potencijal	1,156 V (Ir3+ + 3e- → Ir)
Elektronegativnost	2,2 (Pauling-skala)
Izotopi
Izo RP t1/2 RA ER (MeV) PR 188Ir sin 1,73 d ε 1,64 188Os 189Ir sin 13,2 d ε 0,532 189Os 190Ir sin 11,8 d ε 2,000 190Os 191Ir 37,3 % Stabilan 192Ir sin 73,827 d β– 1,460 192Pt ε 1,046 192Os 192mIr sin 241 god IT 0,161 192Ir 193Ir 62,7 % Stabilan 194Ir sin 19,3 h β- 2,247 194Pt
Sigurnosno obavještenje
Oznake upozorenja prah F Lahko zapaljivo
Obavještenja o riziku i sigurnosti	R: 11 S: 9-16-29-33
Ako je moguće i u upotrebi, koriste se osnovne SI jedinice. Ako nije drugačije označeno, svi podaci dobijeni su mjerenjima u normalnim uvjetima.

Iridij (lat. - iridium) hemijski element sa simbolom Ir i atomskim brojem 77. Vrlo je tvrd, lomljiv, srebreno-bijeli prelazni metal iz platinske porodice. Iridij je drugi element po gustoći (poslije osmija) i jedan od najotpornijih metala na koroziju, čak i pri temperaturama do 2000 °C. U periodnom sistemu elemenata nalazi se u 9. grupi i 6. periodi. Iako su samo neke istopljene soli i halogeni spojevi podložni koroziji u čvrstom stanju, fino isitnjeni prah iridija je zapaljiv i mnogo reaktivniji.

Iridij je otkrio engleski naučnik Smithson Tennant 1803. godine zajedno sa osmijem u nerastvorljivim ostacima u prirodnoj platini. Ime je dao po grčkoj boginji Iridi, personifikaciji duge, zbog upečatljivih i šarolikih boja njegovih soli. Iridij je jedan od najrjeđih elemenata koji se mogu naći u Zemljinoj kori, a njegova godišnja proizvodnja i potrošnja u svijetu iznosi samo 3 tone. Postoje samo dva izotopa koja se mogu naći u prirodi ¹⁹¹Ir i ¹⁹³Ir, od kojih je ¹⁹³Ir mnogo više zastupljen, a to su i jedini stabilni izotopi.

Među najznačajnije iridijeve spojeve koji se koriste spadaju soli i kiseline koje on daje sa hlorom, iako iridij također formira i brojne organometalne spojeve koji se koriste kao industrijski katalizatori i u svrhu istraživanja. Metalni iridij se koristi kada je potrebna velika otpornost na koroziju na visokim temperaturama, kao što su visokotehnološke svjećice, tiglovi za rekristalizaciju poluprovodnika pri visokim temperaturama i elektrode za proizvodnju hlora u hloroalkalnom procesu. Radioizotopi iridija se koriste u nekim radioizotopskim termoelektričnim generatorima.

Iridij je pronađen u brojnim meteoritima u količinama mnogo većim nego što je njegov prosječni udio u Zemljinoj kori. Iz ovog razloga, neuobičajeno veliki udio iridija u sloju gline u takozvanoj K-T granici dao je povod za Alvarezovu hipotezu da je udar vanzemaljskog objekta prouzrokovao izumiranje dinosaurusa i mnogih drugih vrsta prije oko 65 miliona godina. Vjeruje se da je ukupna količina iridija na planeti Zemlji mnogo veća nego što je to izmjereno u stijenama Zemljine kore, ali kao i kod drugih metala platinske grupe, velika gustoća i tendencija iridija da se spaja sa željezom uzrokovala je da se najveći dio iridija spusti ispod Zemljine kore u periodu dok je planeta bila "mlada" i još u tečnom stanju.

1. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom harry
2. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom arblaster
3. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom crc
4. ^ ^{a b c} Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom zhang
5. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom specheat
6. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom wang