Protaktinij

Protaktinij,  ₉₁Pa

Protaktinij u periodnom sistemu
↓                                                                     ↓                                                             →                                                             →
Hemijski element, Simbol, Atomski broj	Protaktinij, Pa, 91
Serija	Aktinoidi
Grupa, Perioda, Blok	Ac, 7, f
Izgled	svijetao, srebrenasto sjajni metal
Zastupljenost	9 · 10-12[1] %
Atomske osobine
Atomska masa	231,03588[2] u
Atomski radijus (izračunat)	163 (-) pm
Kovalentni radijus	200 pm
Van der Waalsov radijus	- pm
Elektronska konfiguracija	[Rn] 5f26d17s2
Broj elektrona u energetskom nivou	2, 8, 18, 32, 20, 9, 2
1. energija ionizacije	568 kJ/mol
Fizikalne osobine
Agregatno stanje	čvrsto
Kristalna struktura	tetragonalna[3]
Gustoća	15370 kg/m3
Magnetizam	paramagnetičan[4]
Tačka topljenja	1841 K (1568 °C)
Tačka ključanja	4300 K (4027 °C)
Molarni volumen	15,18 · 10-6 m3/mol
Toplota isparavanja	481 kJ/mol
Toplota topljenja	12,34 kJ/mol
Pritisak pare	5,1 · 10-5 Pa pri 2200 K
Brzina zvuka	m/s
Specifična toplota	120 J/(kg · K)
Specifična električna provodljivost	5,29 · 106 S/m
Toplotna provodljivost	47 W/(m · K)
Hemijske osobine
Oksidacioni broj	2, 3, 4, 5
Elektronegativnost	1,5 (Pauling-skala)
Izotopi
Izo RP t1/2 RA ER (MeV) PR 230Pa sin 17,4 d ε 1,310 230Th β- 0,563 230U α 5,439 226Ac 231Pa 100 % 32760 god α 5,149 227Ac 232Pa sin 1,31 d β- 1,337 232U ε 0,495 232Th 233Pa sin 26,967 d β- 0,571 233U
Sigurnosno obavještenje
Oznake upozorenja Oznaka upozorenja nepoznata[5]
Obavještenja o riziku i sigurnosti	R: / S: /
Ostala upozorenja
Radioaktivnost
Radioaktivni element
Ako je moguće i u upotrebi, koriste se osnovne SI jedinice. Ako nije drugačije označeno, svi podaci dobijeni su mjerenjima u normalnim uvjetima.

Protaktinij (ranije protoaktinij; lat. protactinium) jeste hemijski element sa simbolom Pa i atomskim brojem 91. Spada u grupu aktinoida. On je teški, srebrenasto-sivi metal koji lahko reagira sa kisikom, vodenom parom i neorganskim kiselinama. Gradi razne hemijske spojeve u kojima je protaktinij obično prisutan u oksidacijskom stanju +5, ali također može graditi spojeve i u stanjima +4, pa čak i +3 ili +2. Prosječna koncentracija protaktinija u Zemljinoj kori je otprilike reda nekoliko dijelova na bilion, ali može dostizati i do nekoliko ppm u nekim depozitima rude uraninita. Zbog svoje rijetkosti, velike radioaktivnosti i otrovnosti, danas ne postoji nijedan značajniji vid upotrebe protaktinija izvan naučnih istraživanja, a u ove svrhe on se pretežno izdvaja iz potrošenog nuklearnog goriva.

Naučnici koji su prvi identificirali ovaj element 1913. bili su Kasimir Fajans i Oswald Helmuth Göhring, te mu dali ime brevij, zbog vrlo kratkog vremena poluraspada specifičnog izotopa kojeg su proučavali, protaktinija-234. Mnogo stabilniji izotop (²³¹Pa) pronašli su Otto Hahn i Lise Meitner 1918. i odabrali su ime "proto-aktinij", ali je IUPAC mnogo kasnije, 1949. promijenio naziv u današnji, te potvrdio otkrića Hahna i Meitner. Ime elementa doslovno znači "roditelj (prethodnik) aktinija", reflektirajući činjenicu da je aktinij proizvod radioaktivnog raspada protaktinija. Također je zabilježeno da se otkriće protaktinija pripisuje Johnu Arnoldu Cranstonu (koji je radio zajedno sa Frederickom Soddyjem i Adom Hitchins), otkrivši 1915. najstabilniji izotop elementa ali svoje otkriće nisu odmah objavili jer je Cranston mobiliziran za učešće u Prvom svjetskom ratu.^[6]

1. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom harry
2. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom ciaww
3. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom donohue
4. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom crc
5. ^ EU ovaj element još uvijek nije stavila na spisak opasnih elemenata, međutim trenutno nije moguće pronaći pouzdani izvor ili literaturu o opasnim svojstvima ove supstance. Radioaktivnost ne spada u opasna svojstva koja se ovdje navode.
6. ^ Greška kod citiranja: Nevaljana oznaka <ref>; nije naveden tekst za reference s imenom glasgow