Back Кырӷызсҭан AB Kyrgyzstan ACE Кыргызстан ADY Kirgisië AF Kirgisistan ALS ኪርጊዝስታን AM Kurgyzstan AMI Kirguizistán AN Cirgisstan ANG किर्गिजस्तान ANP
 | |
| Gweriniaeth Kyrgyz Кыргыз Республикасы (Cirgiseg) Кыргызская Республика (Rwsieg) | |
 | |
| Arwyddair | Gwerddon ar y Ffordd y Sidan Ysblennydd  |
|---|---|
| Math | gwladwriaeth sofran, gwlad dirgaeedig, gweriniaeth, gwlad |
| Prifddinas | Bishkek |
| Poblogaeth | 6,694,200 |
| Sefydlwyd | 31 Awst 1991 (Datganiad o Annibyniaeth oddi wrth USSR) |
| Anthem | Anthem Genedlaethol Gweriniaeth Kyrgyz |
| Pennaeth llywodraeth | Akylbek Japarov |
| Cylchfa amser | UTC+06:00 |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Rwseg, Cirgiseg |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Canolbarth Asia |
| Gwlad | Cirgistan |
| Arwynebedd | 199,951 km² |
| Yn ffinio gyda | Gweriniaeth Pobl Tsieina, Casachstan, Tajicistan, Wsbecistan |
| Cyfesurynnau | 41°N 75°E |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff gweithredol | Cabinet Gweinidogion Cirgistan |
| Corff deddfwriaethol | Y Cyngor Goruchaf |
| Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arlywydd Cirgistan |
| Pennaeth y wladwriaeth | Sadyr Zhaparov |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Prif Weinidog Cirgistan |
| Pennaeth y Llywodraeth | Akylbek Japarov |
 | |
 | |
| Ariannol | |
| Cyfanswm CMC (GDP) | $8,741 million, $10,931 million |
| Arian | Kyrgyz som |
| Cyfartaledd plant | 3.2 |
| Mynegai Datblygiad Dynol | 0.692 |
Gwlad dirgaeedig yn nwyrain Canolbarth Asia, sy'n gorwedd ym mynyddoedd Tian Shan a Pamir, yw Cirgistan, yn swyddogol Gweriniaeth Cirgistan,[1] Bishkek yw'r brifddinas a'r ddinas fwyaf. Mae Cyrgistan yn ffinio â Kazakhstan i'r gogledd, Wsbecistan i'r gorllewin, Tajicistan i'r de, a Tsieina i'r dwyrain a'r de-ddwyrain.[2][3][4] Cirgisiaid ethnig yw'r mwyafrif o dros 7 miliwn o bobl y wlad, ac yn ychydig o Wsbeciaid a Rwsiaid.[5] Cyn 1991 roedd yn rhan o'r hen Undeb Sofietaidd. Bishkek yw'r brifddinas.
Dros y milenia, cafodd Cyrgistan nifer o ddiwylliannau ac ymerodraethau gwahanol. Er ei bod wedi'i hynysu'n ddaearyddol gan dir mynyddig, mae Cyrgistan wedi bod ar groesffordd sawl gwareiddiad gwych gan ei bod ar Ffordd y Sidan ynghyd â llwybrau masnachol eraill. Casgliad o lwythi oedd y wlad ar y cychwyn, fel bron pob gwlad arall, ond fe'i meddiannwyd ar adegau gan dra-arglwyddiaeth fwy, er enghraifft y nomadiaid Tyrcig, sy'n olrhain eu hachau i lawer o wladwrieithau Tyrcaidd. Fe'i sefydlwyd gyntaf fel y Kyrgyz Khagan Yenisei. Yn ddiweddarach, yn y 13g, gorchfygwyd Cyrgistan gan Ymerodraeth y Mongol gan sawl llinach Mongolaidd; adenillodd annibyniaeth, ond fe'i goresgynwyd yn ddiweddarach gan y Dzungar Khanat, hefyd o darddiad Mongolaidd.
Ar ôl hil-laddiad y Dzhungariaid, daeth Kyrgyz a Kipchaks yn rhan o Kokand Khanat ac yn 1876, daeth Cyrgistan yn rhan o Ymerodraeth Rwsia. Ym 1936, ffurfiwyd Gweriniaeth Sofietaidd Kirghiz a fwriadwyd yn weriniaeth gyfansoddol o fewn yr Undeb Sofietaidd.
Yn dilyn diwygiadau democrataidd Mikhail Gorbachev yn yr Undeb Sofietaidd, yn 1990 etholwyd yr ymgeisydd o blaid annibyniaeth Askar Akayev yn arlywydd. Ar 31 Awst 1991, datganodd Cyrgistan annibyniaeth o'r Undeb Sofietaidd a sefydlwyd llywodraeth ddemocrataidd. Enillodd Cyrgistan sofraniaeth fel cenedl-wladwriaeth ar ôl i'r Undeb Sofietaidd chwalu ym 1991.
.jpg)
Yn dilyn annibyniaeth, roedd Cyrgistan yn swyddogol yn weriniaeth arlywyddol unedol. Wedi'r Chwyldro Tiwlip daeth yn weriniaeth seneddol unedol; fodd bynnag, dros amser datblygodd arlywyddiaeth gweithredol a chafodd y wlad ei llywodraethu fel gweriniaeth lled-arlywyddol cyn dychwelyd i system arlywyddol yn 2021. Drwy gydol ei bodolaeth bu gwrthdaro ethnig,[6][7] a gwelwyd gwrthryfeloedd,[8] ac yn debyg i Lywodraeth y DU gwelwyd trafferthion economaidd,[9][10] llywodraethau crog a thros dro[11] a gwrthdaro gwleidyddol.[12]
Mae Cyrgistan yn aelod o Gymanwlad y Gwladwriaethau Annibynnol, yr Undeb Economaidd Ewrasiaidd, y Sefydliad Cytundeb Cyd-Ddiogelwch, Sefydliad Cydweithredu Shanghai, y Sefydliad dros Gydweithio Islamaidd, Sefydliad Diogelwch a Chydweithrediad Ewropeaidd, Sefydliad Gwladwriaethau Twrciaidd, y gymuned Türksoy yn y Cenhedloedd Unedig. Mae'n wlad sy'n datblygu ac yn safle 117 yn y Mynegai Datblygiad Dynol, a hi yw'r ail wlad dlotaf yng Nghanolbarth Asia ar ôl Tajikistan gyfagos. Mae economi trosiannol y wlad yn ddibynnol iawn ar aur, glo ac wraniwm.
- ↑ Dywed Cyfansoddiad y wlad: "1. Cyrgistan (Kyrgyz Republic)...". "2021-жылдын 5-майындагы Кыргыз Республикасынын Конституциясы (2021-жылдын 11-апрелиндеги референдумда (бүткүл элдик добуш берүүдө) кабыл алынган".
- ↑ "Constitution of the Kyrgyz Republic". CIS Legislation. Cyrchwyd 31 December 2021.
- ↑ "Kyrgyzstan Constitution" (PDF). Constitution Net. Cyrchwyd 31 December 2021.
- ↑ "Constitution of the Kyrgyz Republic" (PDF). Legislationline. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 21 January 2022. Cyrchwyd 31 December 2021.
- ↑ "Total population by nationality - Open Data - Statistics of the Kyrgyz Republic". National Statistics Committee of the Kyrgyz Republic. Cyrchwyd 2023-02-07.
- ↑ "Investigating Kyrgyzstan's ethnic violence: Bloody business". The Economist. 12 May 2011. Cyrchwyd 26 March 2013.
- ↑ "Foreigners in Kyrgyzstan: 'Will We Be Banned, Too?'". Eurasianet. EurasiaNet.org. 15 June 2011. Cyrchwyd 26 March 2013.
- ↑ "Pro-Government Election Victory Sparks Overnight Revolution in Kyrgyzstan". OCCRP. 6 October 2020. Cyrchwyd 10 November 2020.
- ↑ "Kyrgyzstan: Economy globalEDGE: Your source for Global Business Knowledge". Globaledge.msu.edu. 20 December 1998. Cyrchwyd 26 March 2013.
- ↑ "Kyrgyz Republic Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption". Heritage.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 February 2021. Cyrchwyd 26 March 2013.
- ↑ "BBC News – Kyrgyzstan profile – Timeline". Bbc.co.uk. 10 October 2012. Cyrchwyd 26 March 2013.
- ↑ "Kyrgyz Unrest". EurasiaNet.org. Cyrchwyd 26 March 2013.