Math | gwladwriaeth sofran, gwladwriaeth a gydnabyddir gan rai gwledydd, gwlad, un o wledydd môr y canoldir, rhanbarth |
---|---|
Enwyd ar ôl | Palesteina |
Prifddinas | Jeriwsalem, Ramallah |
Poblogaeth | 5,227,193 |
Sefydlwyd | |
Anthem | Fida'i |
Pennaeth llywodraeth | Mohammad Shtayyeh |
Cylchfa amser | UTC+2, UTC+03:00, Asia/Jerusalem |
Iaith/Ieithoedd swyddogol | Arabeg |
Daearyddiaeth | |
Rhan o'r canlynol | Y Dwyrain Canol, De-orllewin Asia, Palesteina, Lefant, Asia, Israel and The Occupied Territories |
Lleoliad | De Lefant |
Gwlad | Palesteina |
Arwynebedd | 6,020 km² |
Gerllaw | Y Môr Canoldir, Môr Marw, Afon Iorddonen |
Yn ffinio gyda | Israel, Yr Aifft, Gwlad Iorddonen |
Cyfesurynnau | 32°N 35.25°E |
Gwleidyddiaeth | |
Corff gweithredol | Awdurdod Cenedlaethol Palesteina |
Corff deddfwriaethol | Cyngor Deddfwriaethol Palesteina |
Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arlywydd Gwladwriaeth Palesteina |
Pennaeth y wladwriaeth | Mahmoud Abbas, Yasser Arafat |
Swydd pennaeth y Llywodraeth | Prif Weinidog Gwladwriaeth Palesteina |
Pennaeth y Llywodraeth | Mohammad Shtayyeh |
Sefydlwydwyd gan | Mudiad Rhyddid Palesteina |
Ariannol | |
Cyfanswm CMC (GDP) | $18,109 million, $19,112 million |
Arian | Sicl newydd Israel |
Canran y diwaith | 25.34, 25.895, 26.39, 24.42 |
Cyfartaledd plant | 4.176 |
Mynegai Datblygiad Dynol | 0.715 |
Mae Palesteina (Arabeg: فلسطين Filasṭīn) a gaiff ei gydnabod yn swyddogol fel Gwladwriaeth Palesteina (Arabeg: دولة فلسطين Dawlat Filasṭīn ) gan y Cenhedloedd Unedig ac endidau eraill, yn wladwriaeth sofran de jure [1][2] yng Ngorllewin Asia. Mae mewn dwy ran: y Lan Orllewinol (sy'n ffinio ag Israel a'r Iorddonen) a Llain Gaza (sy'n ffinio ag Israel a'r Aifft ) [3] gyda Jerwsalem yn brifddinas ddynodedig, er bod ei chanolfan weinyddol, ar hyn o bryd, yn Ramallah. Mae'r diriogaeth gyfan a hawliwyd gan Wladwriaeth Palesteina wedi cael ei meddiannu er 1948, yn gyntaf gan yr Aifft a Gwlad Iorddonen ac yna gan Israel ar ôl y Rhyfel Chwe Diwrnod ym 1967.[4] Roedd gan Balesteina boblogaeth o 5,051,953 yn Chwefror 2020, sef y 121fed yn y byd.[5]
Mae Gwladwriaeth Palestina yn cael ei chydnabod gan 138 aelod o'r Cenhedloedd Unedig ac ers 2012 mae ganddi statws gwladwriaeth arsylwr nad yw'n aelod yn y Cenhedloedd Unedig.[6][7][8] Mae Palestina yn aelod o'r Gynghrair Arabaidd, y Sefydliad Cydweithrediad Islamaidd, y G77, y Pwyllgor Olympaidd Rhyngwladol, a chyrff rhyngwladol eraill.
Ar ôl yr Ail Ryfel Byd, ym 1947, mabwysiadodd y Cenhedloedd Unedig Gynllun Rhaniad ar gyfer Palestina Gorfodol yn argymell creu taleithiau Arabaidd ac Iddewig annibynnol a Jerwsalem rhyngwladol.[9] Derbyniwyd y cynllun rhaniad hwn gan yr Iddewon ond cafodd ei wrthod gan yr Arabiaid. Y diwrnod ar ôl sefydlu gwladwriaeth Iddewig yn Eretz Israel, a elwid yn Wladwriaeth Israel ar 14 Mai 1948,[10][11][12] goresgynnodd byddinoedd Arabaidd cyfagos gyn-fandad Prydain ac ymladd lluoedd Israel.[13] Yn ddiweddarach, sefydlwyd y Llywodraeth Holl-Balesteina gan y Gynghrair Arabaidd ar 22 Medi 1948 i lywodraethu'r amgaead a reolwyd gan yr Aifft yn Gaza. Buan y cafodd ei gydnabod gan holl aelodau’r Gynghrair Arabaidd ac eithrio ardal o fewn i Wlad yr Iorddonen (Transjordan).
Er y datganwyd bod awdurdodaeth y Llywodraeth yn cwmpasu'r hen Balesteina Gorfodol, roedd ei hawdurdodaeth effeithiol wedi'i chyfyngu i Llain Gaza.[14] Yn ddiweddarach cipiodd Israel Llain Gaza a Phenrhyn Sinai o'r Aifft, y Lan Orllewinol (gan gynnwys Dwyrain Jerwsalem) o'r Iorddonen, a Golan Heights o Syria ym mis Mehefin 1967 yn ystod y Rhyfel Chwe Diwrnod .
Ar 15 Tachwedd 1988 yn Algiers, cyhoeddodd Yasser Arafat, Cadeirydd Sefydliad Rhyddhad Palestina (PLO), sefydlu Gwladwriaeth Palestina . Flwyddyn ar ôl llofnodi'r Oslo Accords ym 1993, ffurfiwyd Awdurdod Cenedlaethol Palestina i lywodraethu'r ardaloedd A a B yn y Lan Orllewinol, yn cynnwys 165 o "ynysoedd", a Llain Gaza . Byddai Gaza yn cael ei lywodraethu yn ddiweddarach gan Hamas yn 2007, ddwy flynedd ar ôl ymddieithriad Israel o Gaza.