Jugurtha

Jugurtha
Jugurtha mewn cadwynau o flaen Sulla, o La conjuracion de Catilina y la Guerra de Jugurta (Madrid, 1772), cyfieithiad o waith Sallust
Ganwyd	160 CC  Cirta
Bu farw	104 CC  Rhufain
Dinasyddiaeth	Numidia
Galwedigaeth	arweinydd milwrol, brenin neu frenhines
Swydd	King of Numidia
Tad	Mastanabal
Priod	Bocchus' daughter
Plant	Oxyntas
Perthnasau	Bocchus I, Micipsa

Brenin Numidia oedd Jugurtha, (tua 160 CC - 104 CC). Ein prif ffynhonnell amdano yw gwaith yr awdur Rhufeinig Sallust.

Ganed ef yn Cirta, dinas hynafol a safai ar safle dinas Constantine yn Algeria heddiw. Roedd yn ŵyr i Masinissa, oedd wedi creu teyrnas Numidia, ac wedi gwneud cynghrair a Gweriniaeth Rhufain. Yn 148 CC dilynwyd ef gan ei fab Micipsa. Roedd Jugurtha, oedd yn nai i’r brenin, mor boblogaidd ymysg y bobl nes i Micipsa ei yrru i Sbaen i’w gael o’r ffordd. Yno, ymladdodd gyda’r Rhufeiniaid dan Gaius Marius yn y gwarchae ar Numantia.

Pan fu farw Micipsa yn 118 CC, dilynwyd ef gan ei ddau fab, Hiempsal ac Adherbal. Bu cweryl rhwng Hiempsal a Jugurtha, a lladdwyd Hiempsal ar orchymyn Jugurtha. Canlyniad hyn oedd rhyfel rhyngddo ef ac Adherbal. Wedi i Jugurtha ei orchfygu mewn brwydr, ffodd Adherbal i Rufain i ofyn cymorth. Penderfynodd Rhufain rannu’r deyrnas yn ddwy, gyda Jugurtha yn frenin y rhan orllewinol.

Erbyn 112 CC roedd Jugurtha ac Adherbal yn ymladd eto. Lladdodd Jugurtha nifer o wyr busnes o’r Eidal oedd wedi helpu Adherbal, a bu rhyfel yn erbyn Rhufain. Ildiodd Jugurtha heb fawr o ymladd, a gwnaed cytundeb heddwch ffafriol iawn, gan godi amheuon ei fod wedi llwgrwobrwyo y cadfridog Rhufeinig.

Yn fuan, bu rhyfel arall rhwng Numidia a Rhufain, a gyrrwyd nifer o lengoedd i Ogledd Affrica dan y conswl Quintus Caecilius Metellus, gyda Gaius Marius fel un o’i brif swyddogion. Wrth i’r rhyfel lusgo ymlaen heb fuddugoliaeth derfynol, dychwelodd Marius i Rufain, lle’r etholwyd ef yn gonswl. Dychwelodd i Numidia i gymeryd lle Metellus fel cadfridog. Y flwyddyn ddilynodd, teithiodd ei swyddog Lucius Cornelius Sulla i Mauretania, lle gallodd berswadio’r brenin Bocchus I i drosglwyddo Jugurtha iddo fel carcharor.

Aed a Jugurtha yn garcharor i Rufain, ac wedi i Marius ddathlu ei fuddugoliaeth dros Numidia yn 104 CC, dienyddiwyd ef.

Ymestynnai teyrnas Jugurtha i gynnwys rhai ardaloedd sydd yng ngogledd-orllewin Tiwnisia heddiw, gan gynnwys Sicca Veneria (El Kef). I'r de-orllewin o'r ddinas honno ceir mynydd uchel trawiadol gyda chopa gwastad eang a elwir hyd heddiw yn Fwrdd Jugurtha (Table de Jugurtha, 1271 m).