Llanafan Fawr

Llanafan Fawr

Math	pentrefan
Enwyd ar ôl	Afan Buallt
Poblogaeth	470
Daearyddiaeth
Sir	Llanafanfawr
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	8,251.45 ha
Cyfesurynnau	52.1908°N 3.5102°W
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	James Evans (Ceidwadwyr)
AS/au y DU	David Chadwick (Democratiaid Rhyddfrydol)
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Erthygl am y pentref ym Mhowys yw hon. Am y pentref yng Ngheredigion gweler Llanafan. Gweler hefyd Afan (gwahaniaethu).

Pentref bychan, cymuned a phlwyf yn ardal Brycheiniog, Powys, Cymru, yw Llanafan Fawr (ffurfiau amgen: Llanafan-fawr^[1] / Llanafan-Fawr). Mae'n gorwedd tua 5 milltir i'r gorllewin o dref Llanfair-ym-Muallt.

Gorwedd Llanafan Fawr ar lan afon Chwerfru, ffrwd sy'n rhedeg i lawr o lethrau'r Garn ym mryniau Elenydd i ymuno yn afon Irfon ger Llanfair-ym-Muallt.

Enwir y pentref a'r plwyf ar ôl Sant Afan ('Afan Buallt' neu'r 'Esgob Afan', fl. 500-542). Yn ôl traddodiad llofruddiwyd Afan gan fintai o Wyddelod ar gyrch ym Mrycheiniog ym 542, ar lan ffrwd yn y plwyf a elwir yn Nant Esgob.^[2] Yn llan yr eglwys a gysegrir i'r sant ceir pren ywen sydd wedi sefyll yno am tua 2,000 o flynyddoedd.

Bu'r ysgolhaig a bardd Evan Evans (Ieuan Fardd) yn gurad yn Llanafan Fawr ddiwedd y 1750au. Mae'r bardd Saesneg T. Harri Jones yn enedigol o'r pentref.

Dywedir bod Tafarn y Llew Coch yn y pentref yn dyddio i'r 12g, er nad yw'r adeilad ei hun yn dyddio o'r cyfnod hwnnw. Cynhelir Sioe Amaethyddol Llanafan Fawr bob blwyddyn ar y trydydd Sadwrn ym mis Medi. Poblogaeth y gymuned yn 2001 oedd 475.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan James Evans (Ceidwadwyr)^[3] ac yn Senedd y DU gan David Chadwick (Democratiaid Rhyddfrydol).^[4]

1. ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 14 Hydref 2021.
2. ↑ T. D. Breverton, The Book of Welsh Saints (Cyhoeddiadau Glyndŵr, 2000).
3. ↑ "Gwefan Senedd Cymru". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-11-10. Cyrchwyd 2021-12-30.
4. ↑ Gwefan Senedd y DU