Llanilltud Fawr

Llanilltud Fawr

Math	cymuned, tref
Poblogaeth	9,519
Daearyddiaeth
Sir	Bro Morgannwg
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	51.4062°N 3.475°W
Cod SYG	W04000918
Cod OS	SS975685
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Jane Hutt (Llafur)
AS/au y DU	Kanishka Narayan (Llafur)
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Tref a chymuned ym mwrdeistref sirol Bro Morgannwg, Cymru yw Llanilltud Fawr^[1] (Saesneg: Llantwit Major).^[2]

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Jane Hutt (Llafur)^[3] ac yn Senedd y DU gan Kanishka Narayan (Llafur).^[4]

Ceir olion hen fila Rhufeinig tua 1 filltir o'r dref.

Mae hen eglwys Sant Illtud yn enwog iawn. Mae'n sefyll ar safle'r hen fynachlog (clas) a sefydlwyd yno gan y sant yn y 6g. Daeth yn ganolfan dysg bwysig a dylanwadol yn yr Oesoedd Canol cynnar. Roedd yn mwynhau nawdd brenhinoedd fel Hywel ap Rhys, brenin Glywysing (m. 886), a gladdwyd yno. Cafodd mynachlog Llanilltud ei hanreithio gan y Llychlynwyr yn 988. Daeth yr eglwys yn eiddo Abaty Tewkesbury tua 1130 ar ôl i'r Normaniaid orsegyn teyrnas Morgannwg.

Mae'n bosibl fod y bardd Lewys Morgannwg (fl. 1520-1565) wedi byw yn Llanilltud Fawr, er ei fod yn frodor o Dir Iarll. Canodd gerdd i Illtud Sant sydd ar glawr heddiw.

Yn y flwyddyn 1100 yr ymddengys y gair yn gyntaf yn ysgrifenedig, "Llan Iltut", sy'n dangos yn amlwg mai "Illtud" yw tarddiad y gair, nid "twit" (Llantwit Major ydy'r gair yn Saesneg).

1. ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 13 Hydref 2021.
2. ↑ British Place Names; adalwyd 18 Chwefror 2022
3. ↑ "Gwefan Senedd Cymru". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-11-10. Cyrchwyd 2021-12-22.
4. ↑ Gwefan Senedd y DU