Marcus Vipsanius Agrippa

Marcus Vipsanius Agrippa
Ganwyd	63 CC  Istria
Bu farw	12 CC  Campania
Dinasyddiaeth	Rhufain hynafol
Galwedigaeth	pensaer, llenor, gwleidydd hynafol, Rhufeinig, milwr Rhufeinig
Swydd	llywodraethwr Rhufeinig, seneddwr Rhufeinig, Conswl Rhufeinig, moneyer
Adnabyddus am	founding of Caesaraugusta
Tad	Lucius Vipsanius Major
Mam	Ignota
Priod	Attica, Claudia Marcella Major, Iulia Maior
Plant	Vipsania Agrippina, Vipsania Attica, Vipsania Marcella Major, Vipsania Marcella Minor, Gaius Caesar, Julia the Younger, Lucius Caesar, Agrippina yr hynaf, Agrippa Postumus
Llinach	Julio-Claudian dynasty, Vipsanii Agrippae

Gwleidydd, cadfridog a phensaer yn amser yr ymerodwr Augustus oedd Marcus Vipsanius Agrippa neu Agrippa (63 CC – 12 CC).

Roedd Agrippa'n gyfaill a mab-yng-nghyfraith i Awgwstws. Gwnaeth enw iddo'i hun fel areithydd ac awdur. Ef oedd pennaeth y llynges pan drechwyd Marcus Antonius a Cleopatra ym Mrwydr Actium yn 31 CC, a gwobrwywyd ef gan Augustus.

Dan oruchwyliaeth Agrippa y gorffennwyd yr arolwg mawr o diriogaeth yr Ymerodraeth Rufeinig a gychwynwyd gan Iŵl Cesar yn 44 CC. Gyda chymorth y deunydd a ddaeth i'w law felly gwnaeth Agrippa fap crwn o'r Byd. Tua'r flwyddyn 7 CC, gorchmynodd Awgwstws gael copi ohono mewn marmor a osodwyd i fyny mewn teml yng nghanol Rhufain.

Cafodd y gwaith hwnnw ddylanwad mawr, yn arbennig ar yr Itinerarium ymherodrol (math o lawlyfrau daearyddol ar gyfer y fyddin a'r weinyddiaeth Rufeinig yn dangos y ffyrdd o Rufain i'r taleithiau). Yr unig lyfr gan Agrippa sy'n hysbys yw hwnnw y dechreuodd ysgrifennu ar ganlyniadau'r arolwg. Ar ôl marwolaeth Agrippa cafodd y gwaith ei gwblhau dan orchymyn Awgwstws ac fe'i cyhoeddwyd dan y teitl Chorographia.

Roedd Agrippa yn noddwr amlwg hefyd. Ef a fu'n gyfrifol am godi dwy o'r temlau Rhufeinig mwyaf adnabyddus, sef y Maison Carrée yn Nîmes a'r Pantheon yn Rhufain.