Rockies

Rockies

Math	mynyddoedd nad ydynt yn gysylltiedig, yn ddaearegol
Daearyddiaeth
Sir	British Columbia, Alberta, Idaho, Montana, Wyoming, Utah, Colorado, Mecsico Newydd
Gwlad	Canada, Unol Daleithiau America
Uwch y môr	4,401 metr
Cyfesurynnau	44.5°N 113.5°W
Hyd	3,000 cilometr
Cyfnod daearegol	Cretasaidd, Cyn-Gambriaidd
Cadwyn fynydd	American Cordillera
Deunydd	craig fetamorffig, craig igneaidd, craig waddodol
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Mynyddoedd sy'n ymestyn ar hyd ochr orllewinol Gogledd America yw'r Rockies^[1] neu'n achlysurol Mynyddoedd Creigiog^[2] (Saesneg: Rocky Mountains). Maent yn ymestyn am dros 4,800 km (3,000 o filltiroedd) o ran ogleddol British Columbia, Canada, hyd New Mexico yn yr Unol Daleithiau. Y mynydd uchaf yw Mynydd Elbert, Colorado, sy'n 4,401 m (14,440 troedfedd) o uchder. I'r dwyrain o'r Rockies mae'r Gwastadeddau Mawr.

Dyma'r system fynyddoedd fwyaf yng Ngogledd America. Mae ei bwynt mwyaf deheuol ger ardal Albuquerque ger Basn Rio Grande.

Ffurfiwyd y Rockies 80 miliwn i 55 miliwn o flynyddoedd yn ôl (Cyn y Presennol) yn ystod y Cretasaidd Hwyr, pan ddechreuodd nifer o blatiau tectonig lithro o dan blât Gogledd America. Roedd ongl y subduction yn fas, gan arwain at gadwyn eang o fynyddoedd yn codi ar hyd gorllewin Gogledd America. Ers hynny, mae gweithgaredd tectonig pellach ac erydiad gan rewlifoedd wedi cerflunio'r Rockies yn gopaon a chymoedd dramatig. Ar ddiwedd yr oes iâ ddiwethaf (Rhewlifiant Cwaternaidd) dechreuodd bodau dynol fyw yn y mynyddoedd hyn. Ar ôl i Ewropeaid fel Syr Alexander Mackenzie, a Lewis a Clark archwilio'r gadwen, ecsbloitiwyd y mynydoedd o'u hadnoddau naturiol ee mwynau a ffwr ond ni chafwyd gor-drefoli yma erioed.

O'r 100 copa uchaf ym Mynyddoedd y Rockies, mae 78 (gan gynnwys y 30 uchaf) wedi'u lleoli yn nhalaith Colorado, deg yn Wyoming, chwech ym Mecsico Newydd, tri yn Montana, ac un yn Utah. Amddiffyn llawer o'r mynyddoedd gan barciau cyhoeddus a choedwigoedd ac maent yn gyrchfannau poblogaidd i dwristiaid, yn enwedig ar gyfer heicio, gwersylla, mynydda, pysgota, hela, beicio mynydd, cysgodi eira, sgïo ac eirafyrddio.

1. ↑ Jones, Gareth (gol.). Yr Atlas Cymraeg Newydd (Collins-Longman, 1999), t. 60.
2. ↑ Geiriadur yr Academi (6ed argraffiad, 2006), t. 1180.