Sputnik I

Sputnik I

Math o gyfrwng	lloeren artiffisial o'r Ddaear
Màs	83.6 cilogram
Gwlad	Rwsia
Rhan o	rhaglen Sbwtnig
Dechreuwyd	4 Hydref 1957
Daeth i ben	5 Ionawr 1958
Olynwyd gan	Sputnik 2
Gweithredwr	Yr Undeb Sofietaidd
Gwneuthurwr	S.P. Korolev Rocket a Space Corporation Energia
Echreiddiad orbital	0.05201
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Lloeren Ddaearol artiffisial gyntaf dynoliaeth oedd Sputnik I (a gyfieithir o'r Rwsieg fel 'Lloeren 1') . Fe'i lansiwyd i gylchdro isel o'r Ddaear mewn taith eliptig gan yr Undeb Sofietaidd ar 4 Hydref 1957 fel rhan o'r rhaglen ofod Sofietaidd. Anfonodd signal radio yn ôl i'r Ddaear am dair wythnos cyn i'r tri batri arian-sinc ddod i ben. Disgynnodd yn ôl i'r atmosffer yn naturiol ar 4 Ionawr 1958. Gwnaed yr arsylwad cyntaf ohoni, o'r Ddaear, yn arsyllfa seryddol Rodewisch (Sacsoni).^[1]

Roedd y lloeren yn sffêr metal caboledig 58 cm (23 modfedd) mewn diamedr gyda phedwar antena radio allanol i ddarlledu dros y radio. Roedd yn hawdd i weithredwyr radio amatur ganfod ei signal radio, ^[2] a gwnaeth y gogwydd orbitol 65° i'w lwybr hedfan orchuddio bron yr holl Ddaear.

Ni ragwelwyd llwyddiant y lloeren gan yr Unol Daleithiau. Achosodd hyn argyfwng Sputnik America a sbarduno'r Ras Ofod, rhan o'r Rhyfel Oer. Roedd y lansiad yn ddechrau cyfnod newydd o ddatblygiadau gwleidyddol, milwrol, technolegol a gwyddonol.^[3]

Gair Rwsieg yw sputnik am loeren o'i ddehongli mewn cyd-destun seryddol;^[4] ei ystyron eraill, o ran tarddiad y gair yw cydymaith teithio.^[5][6]

Roedd tracio ac astudio Sputnik 1 o'r Ddaear yn rhoi gwybodaeth werthfawr i seryddwyrr. Gellid cyfrifo dwysedd yr atmosffer uchaf o sut a faint yr oedd y lloeren yn llusgo, yn arafu ar yr orbit, a rhoddodd lledaeniad ei signalau radio ddata gwerthfawr am yr ionosffer.

Lansiwyd Sputnik 1 o Safle Rhif 1/5, yn 5ed amrediad Tyuratam, yn Kazakh SSR (a elwir bellach yn Gosmodrome Baikonur). Teithiodd y lloeren ar gyflymder uchaf o tua 8 km/eiliad (18,000 milltir yr awr), gan gymryd 96.20 munud i gwblhau un cylchdro o'r Ddaear. Roedd yn trawsyrru ar donfedd o 20.005 a 40.002 MHz,^[7] a gafodd eu monitro gan weithredwyr radio ledled y byd. Parhaodd y signalau am 22 diwrnod nes disbyddu batris y trosglwyddydd ar 26 Hydref 1957. Ar 4 Ionawr 1958, ar ôl tri mis mewn orbit, llosgodd Sputnik 1 wrth ddychwelyd i atmosffer y Ddaear, ar ôl cwblhau 1,440 cylchdro o'r Ddaear,^[8] a theithio pellter o tua 70,000,000 km (43,000,000 mi).^[9]

1. ↑ "Sternwarte und Planetarium - die Beobachtung von Sputnik 1".
2. ↑ Ralph H. Didlake, KK5PM; Oleg P. Odinets, RA3DNC (22 September 2008). "Sputnik and Amateur Radio". American Radio Relay League. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 11 October 2007. Cyrchwyd 26 Mawrth 2008.
3. ↑ McDougall, Walter A. (Winter 2010). "Shooting The Moon". American Heritage 59 (4). ISSN 0002-8738. https://www.americanheritage.com/content/shooting-moon. Adalwyd January 3, 2019.
4. ↑ "Display: Sputnik-1 1957-001B". NASA. 27 April 2021. Cyrchwyd 16 May 2021.
5. ↑ "Sputnik 1, Earth's First Artificial Satellite in Photos". SPACE.com. 4 October 2020.
6. ↑ "APOD: October 3, 1998 – Sputnik: Traveling Companion". apod.nasa.gov.
7. ↑ Jorden, William J. (5 October 1957). "Soviet Fires Earth Satellite Into Space". The New York Times. Cyrchwyd 28 December 2015.
8. ↑ Zak, Anatoly (2015). "Sputnik's mission". RussianSpaceWeb.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 Ionawr 2013. Cyrchwyd 27 December 2015.
9. ↑ "Sputnik-1 1957-001B". NASA. 27 April 2021. Cyrchwyd 16 May 2021.