John Fitzgerald Kennedy

John Fitzgerald Kennedy, cgnusû anc cuma John F. Kennedy, scurtâ da spés in JFK (Brookline, 29 ad Maǵ dal 1917 - Dallas, 22 ad Nuvémbar dal 1963, a s lèś [dʒɒn ɛf ˈkɛnᵻdi] in ingléś) 'l è stâ 'n pulìtic americàṅ dal partî demucràtic. 'L è dvintâ 'l 35śum presidènt di Stat Unî al 20 ad Śnar dal 1961 in fiṅ a 'l 22 ad Nuvémbar dal 1963 quànd 'l è stâ masâ in 'n atintâ a Dàllas par Lee Harvey Oswald. A 'l sò pòst 'l è andâ acsè sù al sò vice, Lyndon B. Johnson.

Kennedy, dit anc “Jack”, al gh'iva di urìgini irlandéśi e 'l è stâ 'l prim presidènt catòlic d'l Amèrica e 'l prim nâ in dal XX sécul. La sò presidénsa, in dal mèś dla „guèra fréda“, 'l à fat frònt a di fat dimóndi impurtànt cuma la criśi a Berlîṅ dal 1961, quànd i aṅ tirâ sù 'l mur, la cursa vèrs la Luna, l'invaśiòṅ ad Cuba e 'l prugèt ad far crudàr śò al regìm ad Fidel Castro c'n al śbarc a la baja di Pòrc, la criśi di mìsii 'd Cuba, al davśinàr-as dla guèra in Vietnam e 'l alvàda di muimènt p'r i dirìt sivìl di négar.

In dal 1953 'l à tòlt in mujér la Jacqueline Bouvier e 'l gh'à abû sèg quàtar fiōi, l’Arabella, la Caroline, John Jr. e Patrick. Da spuśâ al gh'à abû dal stòri cun di atri dóni, cuma la Marilyn Monroe, ch'la gh'à cantâ al “bòṅ cumpléan” p'r i sò 45 an a 'l Madison Square Garden 'd New York, e la Marlene Dietrich.

Nâ in un town dal Massachusetts, Kennedy da śōv'n al stùdia in soquànti scōli impurtànti dal Connecticut e dal Massachusetts cuma l'Università 'd Harvard. Sò pàdar Joseph al fava 'l ambasadōr in dal Régn Unî méntar sò nunòṅ 'l éra stâ 'l sìndig ad Boston.

Durànt la secónda guèra mundiàla al cumbàt i giapunéś faghénd al suldâ in marìna e meritànd-as na mdaja da 'l eśèrcit americàṅ p'r al sò curàǵ. Durànt la guèra però 'l sò còrp al patìs dimóndi e Kennedy al ciàpa la malària e di àtar brut mâi.

In dal 1946 John al taca a far pulìtiga p'r al partî demucràtic esénd un liberal dabòṅ e 'l dvènta subìt deputâ, pò in dal 1952 al gh la cava anc a far-'s elèśar senadōr.

In dal 1956 Kennedy al s fà avànti par dvintàr al vice d'l èx guvernadōr d'l Illinòis Adlai Stevenson II in dla sò cursa par dvintàr presidènt ma 'l sò partî al gh preferìs al delegâ dal Tennessee Estes Kefauver. Quàt'r an dòp però John al s tōś l'arvìnsida vinsénd al primàri demucràtichi baténd al senadōr Hubert Humphrey dal Minneśòta, al senadōr Lyndon B. Johnson dal Tèxas e Stevenson II in parsòna.

In dgl'elesiòṅ presidensiàli dal 1960 cónt'r al califurgnàṅ republicàṅ Richard Nixon, Kennedy 'l è stâ bòṅ ad purtàr a cà 'l 49,72% di vōt e vint-a-dū stat cónt'r al 49,55% e vint-siē stat dal sò rivàł. I dū stat ch'a gh cala i ér'n al Missisìpi e 'l Alabàma in du i demucràtic dixiecrat indipendènt e vinsidōr i aṅ vutâ piutòst p'r al rasìsta Harry F. Byrd (a part sinc in Alabàma ch'i aṅ cunfermâ 'l sò apòǵ par John). Kennedy 'l è stâ vutâ presidènt da 303 grand eletōr cóntar 219 ad Nixon e 14 ad Byrd (ch'l à ciapâ 'n vōt anc da 'n republicàṅ traditōr d'l Oklahoma).

Cl'elesiòṅ chè l'è arcurdàda anc p'r èsar stada l'ultma in dua chi à vins in Ohio al n è pò minga dvintâ presidènt e 'l ultma in du qvéi dal Distrét ad Culùmbia i n aṅ minga psû vutàr a 'l cuntràri dl'Alàska e dgl'Hawaii ch'i 'l aṅ fat par la prima vòlta.

In dal dascōrs 'd insediamènt dal 20 ad Śnar dal 1961 Kennedy al diś «A n gh'î minga da dmandàr cuśa pōl-al far al vòstar Paéś par vuàtar; dmandâ cuś a psî far vò p'r al vòstar Paéś». Da presidènt 'l à fat in manéra 'd paràr via 'l risć dna guèra atòmica cun l'Ugnòṅ Suviètica miténd-as 'd acòrd c'n al segretàri dal partî cumunìsta Nikita Chruščëv ch'l iva in cal méntar purtâ di mìsii a Cuba.

Al 26 ad Śugn dal 1963, méntar 'l éra drē a viśitàr na Berlîṅ Òvest divìśa da 'n mur tirâ sù dū an prima, al diś in tedésc na fraś pasàda pò a la stòria: «Ich bin ein Berliner» (Mè a sòṅ un Berlinéś).

Al 22 ad Nuvémbar dal 1963 al Kennedy al mōr cupâ mént'r al giràva in màchina p'r al stradi 'd Dàllas insém a sò mujér, la Jackie Kennedy, e a 'l guvenrnadōr dal Tèxas John Connally ch'l armàgn frî gravemènt. A sparàr-ag 'l è 'n èx militàr ciamâ Lee Harvey Oswald. Lyndon B. Johnson, ch'l iva curs sèg faghénd-ag da vice, al dvènta presidènt a 'l sò pòst cla nòt lè giurànd in d'l aparéć ch'l éra drē a purtàr al cadàv'r a Washington.

• (EN) La paśna ufisiàla 'd Kennedy in dal sit dla “Cà Biànca”

• Wikiquote contiene citazioni di o su John Fitzgerald Kennedy
• Wikimedia Commons contiene file multimediali su John Fitzgerald Kennedy