Armena Respubliko (1918-1920)

Demokratia Armena Respubliko
Դեմոկրատական Հայաստանի Հանրապետություն
Demokratakan Hajastani Hanrapetutjun
Detaloj	Detaloj
Nacia himno: Մեր Հայրենիք Nia Patrio
historia lando (1920–) suverena ŝtato (1918–1920) vd
Bazaj informoj
Ĉefurbo	Erevano
Oficiala(j) lingvo(j)	armena lingvo
Uzata(j) lingvo(j)	armena
Plej ofta(j) religio(j)	Armena Apostola Eklezio
Loĝantoj	Armenoj
Politiko
Politika sistemo	Prezidenta respubliko
Ekonomio
Valuto	armena rublo
v • d • r

La Armena Demokratia Respubliko^[1] (armene Դեմոկրատական Հայաստանի Հանրապետություն [Demokratakan Hayastani Hanrapetutyun]) estis respubliko fondita en la orienta regiono de Armenio la 28-an de majo 1918 post malapero de Transkaŭkaza Federacia Demokratia Respubliko formata kune kun Kartvelio kaj Azerbajĝano^[2].

La nova respubliko havis landlimojn kun la Kartvela Demokratia Respubliko norde, kun la Azerbajĝana Demokratia Respubliko oriente, la Persa Imperio sude kaj la Otomana Imperio okcidente. Eventuale, la lando estis en milito kun ĉiuj ĝiaj najbaroj, escepte de Persio, pro landlimaj konfliktoj. Ĉi konfliktoj signifis perdon de 50 % de ĝia teritorio. La Unua Armena Respubliko malaperis en novembro 1920, kiam Azerbajĝano, plene regata de la bolŝevikoj, invadis ĝin. La mallonga sendependiĝo de la Armena Demokratia Respubliko finiĝis per milito, teritoriaj konfliktoj, amasa enmigrado de rifuĝintoj el la turka Armenio, malsanoj kaj malsato. Malgraŭ tio, la Entento, hororigata de la agado de la otomana registaro, intencis helpi la novan ŝtaton pere de fondusoj kaj aliaj rimedoj^[3][4].

Post la fino de la milito, decidiĝis dissolvi la Otomanan Imperion. Subskribata inter la aliancitaj potencoj kaj la Otomana Imperio en Sèvres la 10-a de aŭgusto 1920, la Traktato de Sèvres promesis restigi la ekzistadon de la Armena Demokratia Respubliko kaj aneksi la teritoriojn kiuj apartenis al la turka Armenio al la nova respubliko. Pro tio ke la novaj landlimoj devis esti desegnataj de la usona prezidanto Woodrow Wilson, la Otomana Armenio ankaŭ estas konata kiel la “Wilsona Armenio”. Eĉ estis konsiderata la eblon ke Armenio fariĝu usona protektorato. La traktato, tamen, estis rifuzita de la nacia turka movado kaj neniam vere efektiviĝis. La movado gvidata de Mustafa Kemal (Atatürk), uzis la traktaton kiel la okazo por deklari la laŭleĝan registaron de Turkio kaj anstataŭis la monarkion kaj ĉefurbon en Istanbulo al respubliko kun ĉefurbo en Ankaro^[5].

En 1920, Armenio kaj Turkio ekmilitis, akra konflikto kiuj finiĝis per la Traktato de Aleksandropolo (la 2-a de decembro 1920). La Traktato de Aleksandropolo devigis Armenion senarmigi la plimulton de ĝia jam malforta armeo, cedi pli ol 50% de ĝia teritorio antaŭ la milito, rezigni pri ĉiuj teritorioj kiuj estis ceditaj je ĝia favoro per la Traktato de Sèvres. Samtempe, la Dekunua Soveta Armeo sub la gvido de Grigorij Ordĵonikidze, invadis Armenion en Karavansarai (nuna Iĝevano) la 29-a de novembro. La 4-a de decembro la trupoj de Ordĵonikidze eniris Erevanon kaj la efemera Armena Respubliko malaperis^[6].

1. ↑ * Division of Armenology and Social Sciences. “...la politika historio de la Unua Armena Respubliko...”.
   • (2007) Moderna Armenio: popolo, nacio, stato. Nov-Brunsviko, Nov-Ĵerzejo: Transaction Publishers, p. 266. ISBN 978-1-4128-0648-0. “...du plej gravaj kaj konsekvencaj okazaĵoj por la armenoj en la 20a jarcento: la Genocido kaj la sperto de la Unua Armena Respubliko, 1918-1920.”.
   • (1998) Armenia: A Journey Through History: Van. Electric Press. ISBN 978-0-916919-24-5.
   • (2003) La Oksforda Enciklopedio pri Ekonomia Historio, Volumo 2. Oxford University Press, p. 157. “La Unua Respubliko Armenio (1918–1920) suferis plurajn tiutempajn malfacilaĵojn, rifuĝante milojn da eskapintoj pro teruraj epidemioj kaj turka invado...”.
   • (2010) Armenio, la regionaj potenoj, kaj la Okcidento: Inter historio kaj geopolitiko. Palgrave Macmillan, p. 13. ISBN 9780230106352. “Ekzemple, la nuntempa festado de la sendependeca tago de la Unua Respubliko Armenio la 28-an de majo plenumas la mensan integriĝon de 1918 kaj 1991 en senĉesan sperton de sendependeco....”.
   • (2003) Black Garden:Armenio kaj Azerbajĝano Per Paco kaj Milito. Novjorko: Novjorka Ŝtata Universitato. ISBN 978-0-8147-1945-9. “De 1918 ĝis 1920, Erevano estis la ĉefurbo de la nelonge sendependa unua respubliko Armenio ...”.
   • "La naskiĝo de la Unua Armena Respubliko", civilnet.am, 28 May 2013.
   • "Richard Hovannisian Diskutos pri la Unua Respubliko Armenio dum Prelego en Belmont", 3a de novembro 2015.
2. ↑ Hovannisian 1971, p. 259.
3. ↑ (1918) Why Armenia should be free: Armenia's role in the present war, Issue 30. Hairenik Association, p. 37.
4. ↑ Hovannisian 1971, p. 454.
5. ↑ (1922) The Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information, Volume 32. The Encyclopædia Britannica Co., p. 802.
6. ↑ (1980) [231 Armenia, the survival of a nation]. Croom Helm.