Judismo

Judismo
religio etna religio vivstilo
monoteisma religio • Abrahama religio
Komenco	5-a jarcento a.K.E. vd
Fondinto(j)	Abrahamo vd
Partoj Jewish movement (en) vd
v • d • r

Judaismo^[1] aŭ judismo estas la religio, nacieco kaj popolgenta kulturo de heredaĵoj, asociita kun la juda kaj hebrea popolo. En nia tempo, la ĉefaj branĉoj de judismo estas:

• Ĥaredoj - Ĥasidoj
• Ortodoksa judismo - Rabena judismo
• Konservema judismo
• Rekonstruisma judismo
• Reformisma Judismo
• Sekulara judismo (aŭ senpraktika judisma identigo, ĉefe en Israelo, Usono kaj iama Sovietunio)

Antaŭ 2000 jaroj, la tri ĉefaj branĉoj estis la Fariseoj, la Sadukeoj kaj la Esenoj, kiuj evoluis sub la dinastio de la Makabeoj. En la 1-a jarcento emerĝis antaŭ la tiam malgranda sekto de la kristanoj. Laŭ tradicia vidpunkto, la nuntempa judismo devenas de la Fariseoj; tamen, la ligoj inter ili kaj la postaj talmudistoj estas nun ĝenerale rigardataj de historiistoj kiel obskuraj kaj nepruvitaj. La reformisma judismo ĝenerale vidas la bibliajn profetojn, kaj ne la talmudajn rabenojn, kiel la plej sekvindaj gvidantoj de la antikva judismo aŭ pra-judismo. Restas ankaŭ kelkaj miloj da karaimoj, kiuj fojfoje identigas sin kiel sekvantoj de la Sadukeoj, kvankam ilia historia rilato kun ili restas neklara.

Judismo kiel religio estas la tradicia kredo de la judoj. Ĝi estas halaĥa religio, bazita sur sistemo de praktikaj micvoj, kiuj havas sian originon en la judaj sanktaj heredaĵoj: la skribita Torao kaj la parola Torao. (Kvankam la karaimoj neas la aŭtoritaton de ĉi-lasta.) Tiu ĉi religio profunde influis la komencojn de kristanismo kaj islamo, sed male al la du lastaj ĝi estas nek universala nek misia religio.

Judismo kiel kulturo inkluzivas plurajn unikajn komunumaj lingvojn (hebrea, jida, ladina, juda araba kaj aramea) en ĉiu el kiuj estis kreita ampleksa literaturo; ampleksa filozofio kaj mistikismo, kiuj ofte estis influitaj de ĝeneralaj filozofiaj kaj mistikaj eseoj; Same kiel sistemoj de kutimoj kaj sociaj konvencioj.

Judismo kiel nacieco funkcias kiel centro de identigo por multaj el la 17 milionoj da judoj en la mondo. Cionismo, la ĉefa juda nacia movado, estas karakterizita per juda memdeterminado ene de suverena ŝtato kun afineco por la teritorio de la Lando Israelo. Cionismo kiel instituciigita movado ekzistis ekde la fino de la 19-a jarcento, kaj tiris inspiron de judaj elementoj inkluzive de historia afineco, patrujo, lingvo kaj la ideo de grupigo de la ekzilitoj, same kiel de aliaj eŭropaj naciaj movadoj. La Ŝtato Israelo estas la nacia ŝtato de la juda popolo, kiu estis establita surbaze de la cionisma ideo.

1. ↑ Tiun ĉi formon la Akademio de Esperanto oficialigis en la 3-a Oficiala Aldono al la Fundamento