Trilo

En fonetiko, trilo (aŭ trila konsonanto aŭ vibra konsonanto) estas konsonanta sono produktata per vibrado inter la artikulaciilo kaj la loko de artikulacio. La norma hispana <rr> kiel en perro estas alveolara trilo, dum ke en la pariza franca ĝi preskaŭ ĉiam estas uvulara.

Triloj estas tre diferencaj de frapetoj. Dum ke en frapeto (aŭ bateto), specifa gesto estas uzata por batigi la aktivan artikulaciilon kontraŭ la pasivan, en la kazo de trilo la artikulaciilo estas tenata surloke, kie la aerfluo igas ĝin vibri. Kutime trilo vibras por 2-3 periodoj, sed eble ĝis 5, aŭ eĉ pli se ĝeminaj. Tamen, triloj povas esti produktataj ankaŭ per nur unu sola periodo. Kvankam tio eble ŝajnus simili frapeton, la artikulacio estas malsama; triloj varias en la nombro da periodoj, sed frapetoj ne.

Triloj estas tre diferencaj de voĉaj plozivoj ankaŭ. Ripetadata plozivo estas kvazaŭ vibro malrapidega, sed teorio eblus triligi ĝin simple per forta rapidigo.

Trilaj konsonantoj inkluzivitaj en la Internacia Fonetika Alfabeto estas:

• [r] - koronala trilo
• [ʙ] - bilabiala trilo
• [ʀ] - uvulara trilo

Aliaj triloj, indikeblaj langole, estas:

• velara vibro (foja dialekta varianto de uvulara vibro)
• palata vibro
• epiglota vibro (imito de kata ronrono)

Bilabiala trilo estas malofta. Koronala trilo estas plej ofte alveolara [r͇], sed dentala kaj postalveolara artikulacioj, [r̪] kaj [r̠], ankaŭ okazas. Retrofleksa trilo trovita en la Toda (tĉ) transskribiĝis per [ɽ] (tio estas, same kiel la retrofleksa frapeto), sed povus malpli ambigue skribiĝi per [ɽ͡r]. Unu alia trilo estas raportita: epiglotala trilo. Epiglotalaj konsonantoj ofte estas alofone trilataj, kaj en iuj lingvoj la trilo estas la primara realigo de la konsonanto. Ne ekzistas oficiala simbolo por tio en la IFA, sed fojfoje [я] uzatas. Ankaŭ estas vokaloj akompanataj de epiglotala trilo, nomataj stridaj.

La ĉeĥa lingvo havas du kontrastajn alveolarajn trilojn. En iu el tiuj la lango estas levata, tiel ke estas audeba frikado dum la trilo, sonanta kvazaŭ samtempaj [r] kaj [ʐ]. Simbolon por tiu sono, [ɼ], oni forigis el la IFA. Ĝi nun estas ĝenerale transskribata kiel levita r, [r̝]. La liangŝang (Freska-Monta) jia havas du "zumajn" aŭ frikativajn vokalojn, skribatajn ṳ, i̤, kiujn oni ankaŭ povas trili, [ʙ̝, r̝].

La Ĉapakura lingvo Wari’-a (pav) kaj la Mura lingvo Pirahã (myp) havas tre neordinaran trilan fonemon, senvoĉa dentala bilabiale trila afrikato [t̪͡ʙ̥].