Aragoiera

Aragoiera
Idioma aragonés — Aragonés — aragonés
Aragoieraren hizkerak urdinez (arrosa argiz, benasquera, aragoiera eta katalanaren arteko trantsiziozko mintzaira).
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Espainia
Hiztunak	~25 556 (2011)
Rankinga	Ez 100 mintzatuenen artean
Ofizialtasuna	Aragoiko berezko hizkuntza[1]
Eskualdea	Aragoi (Huescako Pirinioetako bailara batzuetan)
UNESCO sailkapena	3: arriskuan
Araugilea	Academia Aragonesa de la Lengua (BOA 24/05/2013)
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak hizkuntza italikoak hizkuntza erromantzeak mendebaldeko hizkuntza erromantzeak hizkuntza galo-iberiarrak hizkuntza galo-erromantzeak Hizkuntza okzitaniar-erromantzeak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	subjektu aditza objektua
Denbora gramatikalak	past anterior (en)
Modu gramatikalak	indikatiboa
Genero gramatikalak	genero maskulinoa eta genero femeninoa
Kasu gramatikalak	nominatiboa
Alfabetoa	latindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	an
ISO 639-2	arg
ISO 639-3	arg
Ethnologue	arg
Glottolog	arag1245
Wikipedia	an
Linguist List	arg
UNESCO	330
IETF	an
Endangered Languages Project	949

Aragoiera (aragonés edo luenga aragonesa) Aragoiko (Espainia) Pirinieotako zati batzuetan mintzatzen den erromantze hizkuntza da. Erdi Aroko hizkuntza gisa, mundu akademikoan nafar-aragoiera izenaz ezaguna da.

Egile batzuek VIII. mendearen inguruan latinetik jaio zela uste dute^{[erreferentzia behar]}. Historikoki, euskararen eragina jaso zuen hastapenetan, bai eta ondoko katalanarena, okzitanierarena eta gaztelaniarena ere: azkena eragile nagusia da.

2009ko azarotik, aragoiera eta katalana babesteko asmoz, Aragoiko hizkuntzak erabili, babestu eta bultzatzeko legea onartu zuen Aragoiko gobernuak. Lege horrek ez du aragoieraren koofizialtasunik jasotzen, baina hizkuntzaren lurraldean eskubide batzuk onartzen ditu^[1].

Idaztarauari dagokionez, eztabaida izan da, bi erabiltzen baitira: 1987ko Uescako arauak^[2] (Consello d'a Fabla Aragonesak bultzatua), batetik, eta 2004tik Sociedat de Lingüística Aragonesak defendatutakoa^[3] (Grafía SLA deitua), bestetik, 2010eko otsailean, banaketa bukatzeko, Academia de l'Aragonések Behin-behineko proposamen ortografikoa kaleratu zuen^[4] eta 2023an onartu zen ortografia bateratua.^[5]

1. ↑ ^{a b} (Gaztelaniaz) "10/2009 Legea, abenduaren 22koa, Aragoiko berezko hizkuntzak erabili, babestu eta bultzatzeko. Aragoiko Boletin Ofiziala, 252. zkia., 2009ko abenduaren 30a"
2. ↑ (Aragoieraz) Normas graficas d l'aragonés, Aragoieraren Normalizaziorako I. Kongresua, Huesca, 1987.
3. ↑ (Gaztelaniaz)De Lingva Aragonensi aldizkarirako ortografiari buruzko oharrak, Sociedat de Lingüística Aragonesa, 2006.
4. ↑ (Aragoieraz) Propuesta Ortografica Provisional de l'Academia de l'Aragonés, 2010eko otsaila
5. ↑ «Aragoieraren ortografia bateratua osatu eta onartu dute» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-04-22).