Arkimedes

Arkimedes
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Ἀρχιμήδης
Jaiotza	Antzinako Sirakusa, K.a. 287
Herrialdea	Antzinako Sirakusa
Bizilekua	Sirakusa
Heriotza	Antzinako Sirakusa, K.a. 212 (74/75 urte)
Heriotza modua	giza hilketa
Familia
Aita	Fidias
Hezkuntza
Hizkuntzak	antzinako greziera
Jarduerak
Jarduerak	matematikaria, fisikaria, astronomoa, asmatzailea, military engineer (en) , filosofoa eta ingeniaria
Lan nabarmenak	ikusi Arkimedesen printzipioa Arkimedesen torlojua Arkimedesen palinpsestoa Archimedes number (en) claw of Archimedes (en) Trammel of Archimedes (en) Archimedean spiral (en) Archimedes' cattle problem (en) Archimedean property (en) Archimedes' Heptagon (en) On the Sphere and Cylinder (en)

Arkimedes (antzinako grezieraz Ἀρχιμήδης Arkhimḗdēs; αρχι (archi) (lehentasun, gailentasun) eta Ημαδομαι (emadomai) (kezkatu), beraz: kezkatzen dena; Sirakusa, Sizilia, K.a. 287 - Sirakusa K.a. 212) matematikari, fisikari eta ingeniari, asmatzaile eta astronomo greziarra zen. Antzinaroko zientzialari eta matematikari garrantzitsuenetakotzat jotzen da, besteak beste, Fisikari (mekanika estatikoaren eta Hidrostatikaren sortzailea izan zen, eta bere izena daraman printzipioa enuntziatu zuen); Matematikari (geometria infinitesimalaren hastapenak garatu zituen; zirkuluaren geometriari ekarpen esanguratsua egin zion (π zenbakiaren kalkulu nahiko zehatza egin zuen, eta zenbaki-sistema greziarra hobetu zuen) eta Mekanikari (palankaren printzipioa, polea, Arkimedesen torlojua, trakzio-makinak, gerra-makinak... egin zituen) egin zizkion ekarpen esanguratsuengatik. Esperimentu modernoek frogatu dutenez, Arkimedesek itsasontzi etsaiak uretatik ateratzeko edo su emateko gai ziren makinak diseinatu zituen ispilu batzuk erabiliz^[1].

Arkimedes antzinako eta, oro har, historia osoko matematikari handienetako bat izan zela uste da^[2][3].​​ Metodo zehatza erabili zuen parabola baten arkuaren azpiko azalera serie infinitu baten batukariarekin kalkulatzeko, eta pi zenbakiaren hurbilketa oso zehatza egin zuen^[4]. Bere izena daraman kiribila; biraketa-gainazalen bolumenetarako formulak, eta zenbaki oso luzeak adierazteko sistema burutsu bat ere definitu zituen.

Arkimedes Sirakusako setioan hil zen (K.a. 214-212), erromatar soldadu batek hilda, nahiz eta inolako kalterik ez egiteko aginduak egon.

Bere asmakizunak ez bezala, Arkimedesen matematikako idazkiak ez ziren oso ezagunak izan antzinatean. Alexandriako matematikariek irakurri eta aipatu zituzten, baina bere obraren lehenengo konpilazio integrala Isidoro Miletokoak egin zuen K.o. 530. urte inguruan. Eutociok VI. mendean idatzitako Arkimedesen obren iruzkinek publiko zabalago bati ireki zizkioten lehen aldiz. Erdi Aroan bizirik iraun zuten Arkimedesek idatzitako lan gutxi batzuk ideia-iturri garrantzitsua izan ziren Pizkundean^[5]; 1906an, berriz, Arkimedesen lan ezezagunak aurkitu ziren Arkimedesen Palimpsestoan, eta horrek emaitza matematikoak nola lortu zituen ulertzen lagundu du^[6].

1. ↑ Archimedes Death Ray: Testing with MythBusters. MIT.
2. ↑ Calinger, Ronald. (1999). A Contextual History of Mathematics. Prentice-Hall, 150 or. ISBN 0-02-318285-7.
   Aipua: «Shortly after Euclid, compiler of the definitive textbook, came Archimedes of Syracuse (ca. 287–212 B.C.), the most original and profound mathematician of antiquity.».
3. ↑ Archimedes of Syracuse. The MacTutor History of Mathematics archive.
4. ↑ O'Connor, J. J. eta Robertson, E. F.. (1996). A history of calculus. University of St Andrews.
5. ↑ Bursill-Hall, Piers. Galileo, Archimedes, and Renaissance engineers. sciencelive with the University of Cambridge.
6. ↑ Archimedes - The Palimpsest. Walters Art Museum.