Behiki

Behiki
haragi eta bovid meat (en)
Historia
Honen produktua	abelgorri

Behikia, behi-okela edo behi-haragia^[1] behi-aziendatik ateratako haragia da, batez ere abelgorri hezitik. Europan, Amerikan eta Australian gehien kontsumitzen den haragi mota da, eta oso garrantzitsua da Afrikako, Ekialdeko Asiako eta Hego-ekialdeko Asiako biztanleen elikaduran. Haragi hori zenbait kulturatan sukaldaritzako tabu da; bere kontsumoa debekatuta dago hinduismoaren arabera, behiak gurtzen dituen erlijioa, eta budistek ez jatea aholkatzen dute.

Gihar haragia xerratan, zatitan, txikituta edo ehota moztu daiteke. Behi-odola odolki mota batzuk egiteko ere erabiltzen da. Kontsumitzen diren beste zati batzuk dira buztana, mihia, tripa (urdaila), hainbat guruin, hala nola pankrea, timoa, bihotza eta burmuinak izan ezik, behien entzefalopatia espongiformearen (behi eroen gaixotasun ezaguna) arriskua dagoen lekuetan debekatuta dagoena, gibela, giltzurruna eta zezen barrabilak (haragi bereziki suabea, Estatu Batuetan "Mendi Harritsuen Ostrak" edo "belardiko ostrak" bezala ezaguna), baita hesteak eta errapeak ere. Behi hezurrak muinagatik eta salda egiteko aprobetxatzen dira.

2018an, Estatu Batuek, Brasilek eta Txinak behi-haragi gehien sortu zuten: 12,22 milioi tona, 9,9 milioi tona eta 6,46 milioi tona, hurrenez hurren.^[2] 2019an, behi-haragia esportatzen zuten 3 herrialde nagusiak Australia (esportazio guztien % 14,8), Estatu Batuak (esportazio guztien % 13,4) eta Brasil (esportazio guztien % 12,6) izan ziren.^[3] Abelgorrien haragiaren ekoizpena ere garrantzitsua da Japonia, Argentina, Uruguai, Kanada, Paraguai, Mexiko, Bielorrusia eta Nikaraguako ekonomientzat.

Behi okelaren ekoizpenak eragin handia du ingurumenean, proteina-gramo bakoitzeko zehazki.^[4][5]

1. ↑ Euskalterm: [Hipermerkatuetako Produktuak Hiztegia] [2009]
2. ↑ Ritchie, Hannah; Roser, Max. (2017-08-25). «Meat and Dairy Production» Our World in Data (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).
3. ↑ (Ingelesez) «Top Beef Exporting Countries» World's Top Exports 2021-03-13 (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).
4. ↑ (Ingelesez) Poore, J.; Nemecek, T.. (2018-06-01). «Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers» Science 360 (6392): 987–992.  doi:10.1126/science.aaq0216. ISSN 0036-8075. PMID 29853680. (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).
5. ↑ (Ingelesez) Moskin, Julia; Plumer, Brad; Lieberman, Rebecca; Weingart, Eden; Popovich, Nadja. (2019-04-30). «Your Questions About Food and Climate Change, Answered» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).