Gurpila (etimologia: gurdi bil[1]) edo txirringa ardatz baten inguruan bira egiten duen pieza mekaniko biribila da. Oinarrizko makina elementu bat da, eta makina sinpleen taldean sailkatu ohi da.
Gizakiaren asmakuntza funtsezkotzat jotzen da, suarekin batera. Garraioa ikaragarri errazteaz gainera, hainbat tresna eta gailutan, funtsezko elementua da, errota, tornu eta abarretan, adibidez.
Gurpilaren ezaugarri garrantzitsuena honako hau da: biratu arren gurpilaren puntu bat beti kontaktuan dagoela lurrarekin eta kontaktu puntu honek ez duela abiadurarik lurrarekiko, hots, ez da irristatzen (edo behintzat hori da helburua). Hori da gurpilaren oinarrizko printzipioa. Irristatzean sortzen den marruskaduraz, indarra ezabatzea lortzen da, eta gurpila mugitzeko egin beharreko lana txikiagoa da.
Jatorrizko forman, gurpil bat material gogor eta iraunkor baten bloke zirkular bat da, non zulo bat egin den haren erdian. Zulo horretatik, ardatz baten kojinetea sartzen da, eta ardatz horretan biratzen duen gurpilaren inguruan, momentu eragile sortzen da. Gurpil eta ardatz multzoa sei makina sinpleenetako bat da. Plataforma edo karga-kaxa baten azpian bertikalki jartzen denean, gurpilak horizontalean biratzen duen ardatz karga astunak garraiatzeko aukera ematen du. Modu hori da artikulu honek jorratuko duen gai nagusia, baina gurpilak beste aplikazio asko ditu, eta horiek dagozkien artikuluetan jorratzen dira: horizontalki jartzen denean, ardatz bertikalean biratzen duen gurpilak ematen du materialei forma emateko erabiltzen den mugimendu birakaria (adibidez, buztingilearen gurpil bat); lema bati edo gurpildun ibilgailu baten direkzio-mekanismoari lotutako zutabe batean muntatuta dagoenean, ontzia edo ibilgailuaren norabidea kontrolatzeko erabil daiteke (adibidez, itsasontzi baten lema edo auto baten bolantea); biradera edo motor batera konektatzen denean, berriz, gurpilak energia gorde, askatu edo transmiti dezake (adibidez, inertzia-bolantea). Gurpil-izpi batean torkea sortzeko den gurpilak eta indar aplikatua duen ardatz batek, izan ere, indar hori desberdina bihur dezake Gurpil-izpi desberdin batean, baita abiadura lineal desberdin batekin ere.
- ↑ Koldo Mitxelena (1976). Fonética histórica vasca. Donostia: Gipuzkoako Aldundia.