Kareharri

Kareharria
Arroka sedimentarioa
Mineral garrantzitsuak	Kaltzita Aragonito

Kareharria (${\displaystyle {\ce {CaCO3}}}$ kaltzio karbonatoa) karbonatatutako arroka sedimentario mota bat da, munduko kare-iturri nagusia. Kaltzita eta aragonito mineralez osatuta dago batez ere, CaCO₃ konposatuaren forma kristalino desberdinak direnak. Mineral horiek disolbatutako kaltzioa duen uretatik prezipitatzen direnean sortzen da kareharria. Hori prozesu biologikoen eta ez-biologikoen bidez gerta daiteke, nahiz eta prozesu biologikoak, hala nola koralen eta maskorren metaketa itsasoan, ziurrenik garrantzitsuagoak izan diren azken 540 milioi urteetan^[1][2]. Kareharriak fosilak izaten ditu, eta horiek ingurune zaharrei eta bizitzaren bilakaerari buruzko informazioa ematen diete zientzialariei^[1].

Arroka sedimentarioen % 20 eta % 25 artean harri karbonatatuak dira, eta, gehienak, kareharriak^[3]. Arroka karbonatatuaren gainerakoa dolomita da gehienbat, estu lotutako arroka bat, dolomita mineralaren ehuneko handi bat duena, CaMg(CO₃)₂. Kareharri magnesikoa termino zaharkitua eta gaizki definitua da, eta hainbat modutan erabiltzen da dolomitarako, dolomita kantitate esanguratsua duen kareharrirako (kareharri dolomitikoa) edo magnesio portzentaje esanguratsua duen beste edozein kareharritarako^[4]. Kareharriaren zatirik handiena itsas ingurune ez oso sakonetan sortu zen, hala nola plataforma kontinentaletan, nahiz eta beste ingurune askotan kantitate txikiagoak sortu ziren. Dolomitaren zati handi bat bigarren mailako dolomita da, kareharriaren alterazio kimikoak osatua^[5]. Kareharria lurrazaleko eskualde handietan dago ikusgai, eta, kareharria euri-uretan apur bat disolbagarria denez, esposizio horiek higatu egiten dira askotan, paisaia karstiko bihurtzeko. Haitzulo-sistema gehienak kareharrizko arroketan sortzen dira.Euskal Herriko mendi gehienak kareharriz osatuta daude.

Kareharriak erabilera ugari ditu: zementurako karea ekoizteko lehengai kimiko gisa (hormigoiaren funtsezko osagaia), errepideen oinarrirako agregatu gisa, pigmentu zuri gisa edo hortzetako pasta edo pinturak bezalako produktuetan betegarri gisa, lurzoruaren egokitzaile gisa eta arroka-lorategietarako apaingarri ezagun gisa. Kare-formazioek munduko petrolio-erreserben % 30 inguru dute.

1. ↑ ^{a b} Boggs, Sam. (2006). Principles of sedimentology and stratigraphy. (4th ed. argitaraldia) Pearson Prentice Hall ISBN 0-13-154728-3. PMC 59011627. (Noiz kontsultatua: 2022-10-22).
2. ↑ Leong, Goh Cheng. (1995). Certificate physical and human geography. (Indian ed. argitaraldia) Oxford University Press ISBN 0-19-562816-0. PMC 883868325. (Noiz kontsultatua: 2022-10-22).
3. ↑ Blatt, Harvey. (1996). Petrology : igneous, sedimentary, and metamorphic.. (2nd ed.. argitaraldia) W.H. Freeman ISBN 0-7167-2438-3. PMC 32890797. (Noiz kontsultatua: 2022-10-22).
4. ↑ Glossary of geology.. (Fourth edition. argitaraldia) 1997 ISBN 0-922152-34-9. PMC 36746525. (Noiz kontsultatua: 2022-10-22).
5. ↑ Blatt, Harvey. (1980). Origin of sedimentary rocks. (2d ed. argitaraldia) Prentice-Hall ISBN 0-13-642710-3. PMC 5101480. (Noiz kontsultatua: 2022-10-22).