Klima

Klima eskualde bateko eguraldia (regularra) edo atmosferaren egoeraren seriea da^[1], beraz, denbora luzean neurtuak^[2]. Honek esan nahi du egoera guztiak kontuan hartzen direla, bai adierazgarriak, bai ez ohikoak: egoeren gertaerak, beren dinamika, nola gertatzen diren eta zein erritmotan gertatzen diren... Klima mota ezartzeko tokian tokiko eguratsaren neurri estatistikoak, urtekoak eta hilabetekoak, kontuan hartzen dira: tenperatura, prezipitazioa, eguzki-orduak, argia, hezetasuna, haizearen abiadura etab. Leku zehatz baten kliman eragina dute latitudeak eta longitudeak, inguruko erliebea, altitudeak, lurzoruaren erabilerak edo gertu dituen ur masak eta bere korronteek^[3].

Klimak batezbesteko aldagaien eta egoera tipikoen arabera sailka daitezke, batez ere tenperaturaren eta prezipitazioen arabera. Sailkapen-eskema erabiliena Köppenen sailkapen klimatikoa izan da. Thornthwaite sistemak^[4], 1948tik erabiltzen denak, ebapotranspirazioa gehitzen du, tenperaturari eta prezipitazioei buruzko informazioarekin batera, eta dibertsitate biologikoa eta klima-aldaketak nola eragiten dion aztertzeko erabiltzen da. Azkenik, Bergeron eta Sailkapen Sinoptiko Espazialeko Sistemek eskualde bateko klima definitzen duten aire-masen jatorria dute ardatz.

Paleoklimatologia antzinako klimen azterketa da. Paleoklimatologoak Lurraren zati guztien aldaketa klimatikoak azaltzen saiatzen dira garai geologiko jakin batean, Lurraren eraketaren garaitik hasita. XIX. mendea baino lehen klimari buruzko zuzeneko behaketa gutxi zegoenez, paleoklimak zeharkako aldagaietatik ondorioztatzen dira. Horien artean daude proba ez-biotikoak (lakuetako ohantzeetan eta izotz-nukleoetan aurkitutako sedimentuak, adibidez) eta proba biotikoak (zuhaitzen eraztunak eta korala). Eredu klimatikoak iraganeko, oraingo eta etorkizuneko klimen eredu matematikoak dira. Klima-aldaketa denbora-eskala luze eta laburretan gerta daiteke, hainbat faktoreren ondorioz. Gaur egun klima-aldaketaren gaineko kezka dago, berotze globala dela eta^[5].

1. ↑ Maximilien Sorre
2. ↑ (Ingelesez) KSC. (2015-03-09). «What's the Difference Between Weather and Climate?» NASA (Noiz kontsultatua: 2022-10-01).
3. ↑ (Ingelesez) Gough, William A.; Leung, Andrew C. W.. (2022-06). «Do Airports Have Their Own Climate?» Meteorology 1 (2): 171–182.  doi:10.3390/meteorology1020012. ISSN 2674-0494. (Noiz kontsultatua: 2022-10-01).
4. ↑ Thornthwaite, C. W.. (1948). «An Approach toward a Rational Classification of Climate» Geographical Review 38 (1): 55–94.  doi:10.2307/210739. ISSN 0016-7428. (Noiz kontsultatua: 2022-10-01).
5. ↑ (Ingelesez) Hughes, Lesley; Hughes, Lesley; Hughes, Lesley. (2000-02-01). «Biological consequences of global warming: is the signal already apparent?» Trends in Ecology & Evolution 15 (2): 56–61.  doi:10.1016/S0169-5347(99)01764-4. ISSN 0169-5347. PMID 10652556. (Noiz kontsultatua: 2022-10-01).