Pizkundeko humanismo

Pizkundeko humanismoa edo Errenazimentuko humanismoa Erdi Aroaren azken mendeetan —Pizkundearekin batera— garatutako pentsamolde humanista izan zen, unibertsoan ororen gainetik gizakia jarri zuena. Italian XV. mendean sortu eta XVI. mendearen lehen erdian Europa osora zabaldu zen. Erdi Aroko biztanleak Jainkoak zehaztu eta ezarritako ordena bati jarraituz bizi izan ziren. Pizkundeko humanismoa zabaltzearekin batera, ordea, gizakiak izango dira beren bizimoduaren protagonista osoak. Horren ondorioz, ospea, gizartean onartua izatea, etorkizunean oroitua izatea eta horrelako ideiak indarra hartzen hasi ziren kulturaren eta artearen esparruetan.

Erdi Aroaren kultura-ereduaren aurrean kultura berri bat sortzea zuen helburu mugimendu berriak. Horretarako oinarria, gizakia pertsona gisa eta herritar gisa betegintzarrez hezteko oinarria, heldulekua, Antzinako Grezia eta Erromako hizkuntzan eta literaturan zuen, eta haietan oinarri hartutako erreferentzia intelektualak eta balio moralak erabili zituen bere helburuetarako: eredu klasikoan hezitako gizakia eta bizimodua.

Humanismoa ez da filosofia jakin baten adierazle. Pico della Mirandolaren idazlan baten izenburuak —De dignitate hominis, 1486— eta haren diskurtsotik ateratako esaldi batek erakusten du ongien humanismoaren xedea: «Irakurri dut arabiarren liburuetan, ez dela munduan ezer miragarriagorik gizakia baino». Hori da gizakiaren betegintzarrerako eredua. Gizaki eredu hori ez da intuizio bakar baten emaitza, ordea. Picok arabiarren literatura aipatzen du, baina Greziako eta Erromako literaturari lotuago egon zen, berez, humanismoa.

Pentsamolde berri hori argi eta garbi nabarmendu zen Italiako hiri oparoenetan, eta haren adierazpide nagusiak erretratuaren generoa eta hilobietako monumentuak izan ziren, izugarri garatu baitziren biak. Ez dira literatura-lanak ere ahaztu behar: Danteren, Petrarcaren eta Boccaccioren lanak dira pentsamolde humanistaren adierazle nagusiak.