Teoria

Teoria fenomeno bati buruzko pentsamendu abstraktuaren mota arrazional bat da, edo pentsamendu horren emaitza. Pentsamendu kontenplatibo eta arrazionalaren prozesua behaketa edo ikerketa bezalako prozesuekin lotuta egon ohi da. Teoriak zientifikoak izan daitezke, diziplina ez-zientifiko batekoak edo ezein diziplinatakoak ez direnak. Testuinguruaren arabera, teoria baten baieztapenetan, adibidez, naturaren funtzionamenduari buruzko azalpen orokorrak sar daitezke. Hitzak antzinako grezieran ditu sustraiak, baina erabilera modernoan hainbat esanahi hartu ditu.

Zientzia modernoan, "teoria" hitzak teoria zientifikoei egiten die erreferentzia, ongi berretsitako naturaren azalpen mota bat, metodo zientifikoarekin koherentziaz egina eta zientzia modernoak eskatutako irizpideak betetzen dituena. Teoria horiek honela deskribatzen dira: proba zientifikoek laguntza enpirikoa eman beharko lukete, edo horren kontraesan enpirikoa ("faltsazioa"). Teoria zientifikoak ezagutza zientifikoaren formarik fidagarriena, zorrotzena eta osoena dira^[1], "teoria" hitzaren erabilera arruntenekin kontrastean, hau da, zerbait ez dagoela frogatuta edo espekulatiboa dela (formari dagokionez, hipotesi hitza da esanahi horri erantzuten dioena)^[2]. Teoria zientifikoak bereizi egiten dira hipotesietatik, enpirikoki egiaztagarriak diren banakako usteak baitira, eta naturaren portaeraren deskripzio diren lege zientifikoetatik, baldintza jakin batzuetan.

Teoriek gidatzen dute helburuak lortzeaz gain gertaerak aurkitzeko enpresa, eta neutralak dira balioen arteko alternatibei dagokienez^[3]. Teoria bat jakintza-multzo bat izan daiteke, modelo kontzeptual zehatzekin lotu daitekeena edo ez. Teorizatzea ezagutza-gorputz hau garatzea da^[4].

Teoria edo "teorian" hitza, batzuetan, oker erabiltzen dute pertsonek, banaka lehenago esperimentatu edo probatu ez duten zerbait azaltzeko^[5]. Kasu horietan, semantikoki, beste kontzeptu batekin ordezten ari da, hipotesi batekin. "Hipotetikoki" hitza erabili beharrean, "teorian" erabiltzen da. Kasu batzuetan, teoriaren sinesgarritasuna aurkaratu egin liteke "teoria bat baino ez" deituz (horrek esan nahi du ideia ez dela frogatu ere egin). Horregatik, "teoria" hitza maiz kontrajartzen zaio "praktika"ri (grezierazko praxis-etik), egitea esan nahi duen eta teoriari aurka egiten dion grezierazko terminoa^[6]. "Teorikoaren" eta "praktikoaren" arteko bereizketaren "adibide klasiko" batek medikuntzaren diziplina erabiltzen du: teoria medikoak osasunaren eta gaixotasunaren kausak eta izaera ulertzen saiatzea dakar, eta medikuntzaren alderdi praktikoa, berriz, jendea osasuntsu egotea. Bi gauza horiek lotuta daude, baina independenteak izan daitezke, posible baita osasuna eta gaixotasuna ikertzea paziente jakin batzuk sendatu gabe, eta posible da paziente bat sendatzea sendaketak nola funtzionatu duen jakin gabe.

1. ↑ «An Introduction to Science» www.geo.sunysb.edu (Noiz kontsultatua: 2022-11-26).
2. ↑ Science, evolution, and creationism. National Academies Press 2008 ISBN 978-0-309-10587-3. PMC 192020861. (Noiz kontsultatua: 2022-11-26).
3. ↑ (Ingelesez) Mcmurray, Foster. (1955-07). «PREFACE TO AN AUTONOMOUS DISCIPLINE OF EDUCATION» Educational Theory 5 (3): 129–140.  doi:10.1111/j.1741-5446.1955.tb01131.x. ISSN 0013-2004. (Noiz kontsultatua: 2022-11-26).
4. ↑ Thomas, Gary. (2007). Education and theory : strangers in paradigms. Open University Press ISBN 978-0-335-23027-3. PMC 244997979. (Noiz kontsultatua: 2022-11-26).
5. ↑ (Ingelesez) «What Is a Theory? A Scientific Definition | AMNH» American Museum of Natural History (Noiz kontsultatua: 2022-11-26).
6. ↑ (Ingelesez) Pfeiffer, David. (2021-06-05). «Scientific Theory vs Law» Science Journal (Noiz kontsultatua: 2022-11-26).