Uro

Uro
Irudi gehiago
Iraute egoera
Iraungia  (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Klasea	Mammalia
Ordena	Artiodactyla
Familia	Bovidae
Generoa	Bos
Espeziea	Bos primigenius Bojanus, 1827
Azpibanaketa
†Bos primigenius primigenius   (Bojanus, 1827) †Bos primigenius namadicus   (Falconer, 1859) †Bos primigenius mauretanicus   (Thomas, 1881)
Sinonimoak
Bos mauretanicus Thomas, 1881 Bos namadicus Falconer, 1859
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Altuera	1,9 m
Masa	1.500 kg

Uroa (Bos primigenius)^[1] garai bateko basa zezenaren espezie bat izan zen. Ugaztun artiodaktiloa, Bos generokoa eta Bovinae azpifamiliakoa. Duela 4 mende inguru desagertutako espezie horren banaketa guneak Europa, Asia zein Iparraldeko Afrika hartzen zituen. Hainbat azpiespezietan sailkatzen ziren: Bos primigenius primigenius, Bos primigenius namadicus eta Bos primigenius mauretanicus. Duela 2 millioi urte inguru sortu omen zen Asian, Pleistozenoaren Bos acutifrons espeziearen garapenaren ondorioz.

Iraultza neolitiko delakoan, etxekotze bi prozesu paralelo gertatu ziren basa bobidoekin. India aldean abiatutako prozesuaren oinarrian, Bos primigenius namadicus azpiespeziea zegoen, eta haren ondorioz, Asiako zebua sortu zen. Eurasiako azpi-espeziea, Bos primigenius primigenius, egungo etxeko behi arrazen (Bos taurus) mota gehienen arbasotzat hartzen omen da. Ezagutzen diren datuen arabera, azken uroa 1627an Poloniako Jaktorów basoan hil zutenean galdu zen: eme haren hezurdura Stockholmeko Livrustkamma museoan gordetzen da. Ipar Afrikako Bos primigenius mauretanicus azpi-espeziea Afrikako hainbat behi aziendaren arbasoa da.

Gertuen dauzkan egungo hiru espezieak gaurra eta bantenga dira, koupreyarekin batera (azken hori galtzear dago).

Antzinako uroak egungo behi arrazak baino askoz handiagoak ziren (soin gurutzeraino bi metro garaiera hartzen zuten zenbait kasutan, bereziko Eurasiako iparraldean), baita astunagoak ere, 1.000 kg inguru zezen handien kasuan. Bular aldeko perimetroa, berriz, hiru metrotik gorakoa zuten.

Azken ikerketek diotenez, egungo behi arrazak sortu zituen uroen etxekotze prozesua mundu osoan batera jazo zen, duela 8.000 urte ziur aski. Antza, etxekotze prozesu horrek, beste zenbait faktorerekin batera, jakina, uro basatien iraungipena ekarri zuen, jada gizakiaren kontrolpeko abereekin (antzinako behi motak) izandako nahasketa zela medio.

Julio Zesarrek, Galiako gerrei buruzko bere kroniketan, hango uroak aipatzen ditu, eta «ia elefante baten tamainakoak zirela» zioen. Jakina, nahiz eta uroak etxeko behiak baino anitzez handiagoak izan, hori Zesarren narrazioko gehiegikeria bat izan zen.

XIX. mendearen hasieran adituek uro zein bisonteen dozenaka hezurdura aurkitu zituzten Europan barrena, eta hondakin horiek induskatu, berrosatu eta ikertzeko aukera izan zuten ika-mika behingoz argitzeko. Bojanus izeneko naturalistak, bobido bakarraren teoriaren defendatzaile sutsuenetarikoa, uro baten hezurdura guztia aztertzeko aukera izanez gero, abere hori egungo behi aziendatik oso gertu zegoela onartu behar izan zuen, eta bisontearekin parekatuta, oso ezberdina zela. Gauzak horrela, espezie berria izendatu zuen antzinako bobido horrentzat: Bos primigenius. Geroko ikerketek agerian utzi zuten etxeko behi azienda eta uroen artean, eta azkenean uroa Bos taurus primigenius azpiespezie gisa geratu zen. ICZN-k 2003. urtean onartu zuen uro basateintzat Bos primigenius adiera Bos taurustik bereizteko.

Gaur egun interes handia dago uroaren inguruan garai bateko Europako megafaunaren belarjaleen papera berreskuratzeko. Antzinako europar habitatak berreskuratzeko berbasatze mugimenduan, esate baterako, garai bateko uroak berreskuratzen saiatzen dira antzinako behi arrazak erabiliz. Helburua ahal den neurrian uroak berreskuratzea litzateke beraien papera jokatzeko habitaten berreskuraketan^[2].

1. ↑ (Ingelesez) http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=183845
2. ↑ (Ingelesez) https://web.archive.org/web/20060309153745/http://www.abu-naturschutz.de/_dnload/substitu.pdf