William Shakespeare

William Shakespeare
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Stratford-upon-Avon, 1564ko apirila
Herrialdea	Ingalaterrako Erresuma
Bizilekua	Stratford-upon-Avon
Lehen hizkuntza	ingeles moderno goiztiarra Ingeles britainiarra
Heriotza	Stratford-upon-Avon, 1616ko apirilaren 23a (juliotar egutegia) (51/52 urte)
Hobiratze lekua	Holy Trinity Church (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: ezezaguna eritasuna
Familia
Aita	John Shakespeare
Ama	Mary Shakespeare
Ezkontidea(k)	Anne Hathaway  (1582ko abenduaren 7a (juliotar egutegia) -  1616ko apirilaren 23a (juliotar egutegia))
Seme-alabak	ikusi Susanna Hall Hamnet Shakespeare Judith Quiney
Haurrideak	ikusi Joan Shakespeare Edmund Shakespeare Gilbert Shakespeare Richard Shakespeare (en) Anne Shakespeare (en) Margaret Shakespeare (en) Joan Shakespeare (en)
Hezkuntza
Heziketa	King Edward VI School, Stratford-upon-Avon (en)
Hizkuntzak	ingeles moderno goiztiarra Ingeles britainiarra ingelesa marathera
Jarduerak
Jarduerak	antzerkigilea, poeta, antzerki aktorea, idazlea, aktorea eta dramagilea
Lan nabarmenak	ikusi Hamlet Romeo eta Julieta Zeuk nahi duzunez Macbeth Uda-gau bateko ametsa Shakespeare's sonnets (en) The Taming of the Shrew (en) The Two Gentlemen of Verona (en) King John (en) Richard II (en) Henry IV, Part 1 (en) Henry IV, Part 2 (en) Henry V (en) Henry VI, Part 1 (en) Henry VI, Part 2 (en) Henry VI, Part 3 (en) Richard III (en) Henry VIII (en) Love's Labour's Lost (en) Veneziako merkataria Much Ado About Nothing (en) The Merry Wives of Windsor (en) Twelfth Night (en) All's Well That Ends Well (en) Neurriari neurriz Titus Andronicus (en) Julio Zesar (antzezlana) Otelo (antzezlana) Lear erregea Antony and Cleopatra (en) Koriolano Timon of Athens (en) Troilus and Cressida (en) Cymbeline (en) The Winter's Tale (en) Pericles, Prince of Tyre (en) Ekaitza The Two Noble Kinsmen (en) The Comedy of Errors (en)
Influentziak	Plauto, Plutarko, Christopher Marlowe, Thomas Kyd (en) , Publio Ovidio Nason eta Seneka
Kidetza	Lord Chamberlain's Men (en) King's Men (en)
Genero artistikoa	antzezlana olerkigintza

William Shakespeare (Stratford-upon-Avon, Warwickshire, 1564ko apirilaren 26a [bataio eguna] - Stratford-upon-Avon, 1616ko maiatzaren 3a^greg./apirilaren 23a^jul.) ingeles antzerkigile, olerkari eta aktorea izan zen. Europako literaturaren ikur handienetako bat da, ingelesezko inoiz izandako idazlerik onena eta historiako dramagile handiena da, aditu askoren arabera.^[1][2][3] Egile oparoa izan zen, antzerkigintzan, narratiban eta poesian.^[4]Gaur egun ezagutzen diren bere lanen artean, kolaborazioak barne, 39 antzezlan, 154 soneto, bi poema narratibo luze eta beste zenbait bertso daude, azken hauen autoretza ziurra ez bada ere. Bere antzezlanak hizkuntza nagusietara itzuliak izan dira, eta beste edozein antzerkigileren baino maizago antzezten dira.^[5] Gainera, aztertzen eta ber-interpretatzen jarraitzen dute.

Stratford-upon-Avongo merkatari aberats baten semea zen eta jaioterrian egin zituen ikasketak. 1582an Anne Hathaway-rekin, bera baino zortzi urte zaharragoa zen emakumearekin, ezkondu zen eta hiru seme-alaba izan zituzten.^[6] Emaztearekiko harremanak txarrera egin zuten eta ondorengo urteetan, 1584tik aurrera, Londresera joan eta aktore eta antzerkigile bezala lan egin zuen.^[7] Lord Chamberlain-en antzerki konpainian aritu zen, eta 1588an hasi zen bere ospea zabaltzen. 49 urte zituela (1613 inguruan), Stratfordera erretiratu zela dirudi, eta handik hiru urtera hil zen. Shakespeareren bizitza pribatuaren erregistro gutxik irauten dute, eta horrek bere itxura fisikoa, sexualitatea, erlijio sinesmenak eta hari egotzitako lanak beste batzuek idatzi ote zituzten ala ez bezalako gaiei buruzko espekulazio handiak bultzatu ditu. ^[8]

Shakespearek 1589 eta 1613 artean ekoiztu zituen bere lan ezagun gehienak.^[9] Hasierako antzezlanak komediak eta historiak izan ziren batez ere, eta genero horietan ekoiztutako lan onenetakoak dira. 1608. urtera arte, batez ere tragediak idatzi zituen, horien artean Hamlet (1601), Romeo eta Julieta (1597), Otelo (1603), Lear erregea (1603) eta Macbeth (1606), guztiak ingeles hizkuntzako lan onenen artean daudenak.^[10] Bere bizitzako azken fasean tragikomediak idatzi zituen, erromantizismo izenez ere ezagunak direnak, horien artean ospetsuenak honakoak izanik, Uda gau bateko ametsa (1595-96), Veneziako merkataria (1596-97), Romeo eta Julieta (1597), eta Windsordeko emazte alaiak (1601). Azken aldera, beste antzerkigile batzuekin ere kolaboratu zuen.^[1][3]

Shakespeareren antzerki lan asko kalitate eta zehaztasun ezberdineko edizioetan argitaratu ziren bere bizitzan. Hala ere, 1623an, bi aktore-kide eta lagunek, John Hemingesek eta Henry Condellek, Lehen Folioa (First Folio) izenarekin ezagutzen den testu behin betikoagoa argitaratu zuten, Shakespeareren obra dramatikoen hil ondorengo bilduma, bere antzezlan guztiekin bi izan ezik.^[11] Hitzaurrean Ben Jonson idazlearen poema bat agertzen da, famatua egin den aipu batekin " Shakespeare ez da garai batekoa, baizik eta garai guztietakoa".^[11]

1. ↑ ^{a b} (Ingelesez) Greenblatt, Stephen. (2005). Will in the World: How Shakespeare Became Shakespeare. London: Pimlico, p. 11 or. ISBN 978-0-7126-0098-9..
2. ↑ (Ingelesez) Bevington, David. (2002). Shakespeare. Oxford: Blackwell, pp. 1-3 or. ISBN 978-0-631-22719-9..
3. ↑ ^{a b} (Ingelesez) Wells, Stanley. (1997). Shakespeare: A Life in Drama. New York: W.W. Norton, p. 399 or. ISBN 978-0-393-31562-2..
4. ↑ Shakespeare, William. Non: Euskal Hiztegi Entziklopedikoa. Klaudio Harluxet Fundazioa, 1995
5. ↑ (Ingelesez) Craig, Leon Harold. (2003). Of Philosophers and Kings: Political Philosophy in Shakespeare's Macbeth and King Lear. Toronto: University of Toronto Press, p. 3 or. ISBN 978-0-8020-8605-1..
6. ↑ (Ingelesez) Shapiro, James. (2005). 1599: A Year in the Life of William Shakespeare. London: Faber and Faber, pp. 17-18 or. ISBN 978-0-571-21480-8..
7. ↑ (Ingelesez) Schoenbaum, S. (1991). Shakespeare's Lives. Oxford: Oxford University Press, pp. 41, 66, 397–398, 402, 409 or. ISBN 978-0-19-818618-2..
8. ↑ (Ingelesez) Taylor, Gary. (1990). Reinventing Shakespeare: A Cultural History from the Restoration to the Present. London: Hogarth Press, pp. 145, 210–223, 261–265 or. ISBN 978-0-7012-0888-2..
9. ↑ (Ingelesez) Chambers, E.K.. (1930a). William Shakespeare: A Study of Facts and Problems. 1. Oxford: Clarendon Press, pp. 270–271 or. ISBN 978-0-19-811774-2. OCLC 353406..
10. ↑ (Ingelesez) Taylor, Gary. (1987). William Shakespeare: A Textual Companion. Oxford: Oxford University Press, pp. 109–134 or. ISBN 978-0-19-812914-1..
11. ↑ ^{a b} (Ingelesez) Greenblatt, Abrams, eds, Stephen, Meyer Howard. (2012). Sixteenth/Early Seventeenth Century. The Norton Anthology of English Literature. 2. W.W. Norton, p. 1168 or. ISBN 978-0-393-91250-0..