| Biag | |
|---|---|
| |
| Mulmula iti Banbantay Rwenzori, Uganda | |
Taksonomia 
| |
| Dagiti dominio ken dagiti supergrupo | |
|
Biag iti Daga:
|
Ti biag ket maysa a nakailasinan a mangisalumina dagiti banag nga adda kadagiti panangisenial ken bukod a panagsaranay a pamay-an manipud kadagiti saan a kastoy,[1][2] no gapu ta dagiti kastoy nga opisio ket nagsardengen (patay), wenno gapu ta awananda kadagiti kastoy nga opisio ken nailasinda a kas inanimado.[3][4] Ti biolohia ket isu ti siensia a maipanggep ti panagadal ti biag.
Ti ania man a kasigkay a sibibiag a sistema ket tinawtawagan ti maysa nga organismo. Dagiti organismo ket mapanda kadagiti metabolismo, agtartaripatoda kadagiti homeostasis, agtagikuada kadagiti kapasidad nga agpadakkel, sumongbat kadagiti panagtignay, agpaadu ken, babaen ti masna a panagpili, makaampon kadagiti enbironmentoda kadagiti agsasaruno a kaputotan. Dagiti ad-adu pay a narikut nga organismo ket mabalinda ti makisinnarita babaen kadagiti nadumaduma pamay-an.[1][5] Dagiti nadumaduma a kita ti organismo ken mabirukan iti biospera iti Daga, ken dagiti tagikua a sapasap kadagitoy nga organismo— ti mulmula, ay-ayup, dagiti hongo, dagiti protista, archaea, ken bakteria—ket maysa a naibatay ti karbon- ken danum a porma ti selula nga adda ti narikut nga organisasion ken ti matawid a henetiko a pakaammo.
Dagiti sientipiko nga ebidensia ket nangisingsingasing a ti biag ket nangrugi iti Daga idi agarup a3.5 bilion a tawtawen.[6] Iti maysa a panagadal ti Dagiti Nailian nga Instituto ti Salun-at, dagiti mannurat ket nagpanpanunotda a no ti biolohiko a karikut ket umado unay iti las-ud ti ebolusion, ti biag ti law-ang ket mabalin a nangrugi idi "10 bilion a tawtawen"[7] – ti ad-adu ngem 5 bilion a tawtawen sakbay a rimsua ti Daga. Nupay kasta, ti mekanismo babaen ti irurumsua ti biag ditoy Daga ket di ammo urayno adu dagiti hipotesis a napagannurotan. Manipud idin, ti biag ket nagbalin ti maysa nga adu ti panagdumadumaanna iti porma, a dagiti biologo ket nangidasig kadagiti pagsasarunuan iti taxa. Ti biag ket makaungar ket rumang-ay kadagiti nawatiwat a sakup kadagiti kasasaad. Ti kaibuksilan ti biag—ti kinapangrunana, taudan, panggep, ken ti dumtengan a nakaikarian—ket maysa a sentaral a konsepto ken salusod iti pilosopia ken relihion. Ti pilosopia ken relihion ket ket nangidatonda kadagiti panangipatpatarus no kasano ti pakainaigan ti biag iti pannkaparsua ken ti kinaadda iti rikna, ken kadagiti pakainaigan a banag a kas ti takder ti biag, panggep, ti konsepto ti maysa adios wenno dagiti dios, ti maysa a kararua wenno ti maysa a biag kalpasan ti ipupusay. Dagiti nadumaduma a kultura iti amin a pakasaritaan ket addaanda iti nadumaduma nga arngian kadagitoy a banag.
Urayno ti kaadda ti biag ket napasingkedan laeng ditoy Daga, adu kadagiti sientista ket namatmati a ti nainlangitan a biag ket saan a makaguyugoy, ngem mabalin. Dagiti sabali a planeta ken dagiti bulan iti Sistema a Solar ket nasuksukisoken para kadagiti ebidensia ti panagsuporta idi ti simple a biag, ken dagiti gandat a kas ti SETI ket nangpadas a mangkita kadagiti panangirangarang manipud kadagiti mabalin a sibilisasion dagiti taga sabali a daga. Segun ti panspermia a hipotesis, ti biag iti Daga ket mabalin a nagtaud manipud kadagiti layap a nagiwarwaras kadagiti organiko a molekula wenno ti simple a biag nga immuna a rimsua iti sabali a lugar.
Biddut ti dakamat: Adda dagiti etiketa ti <ref> para iti grupo a nanaganan ti "nota", ngem awan ti nabirukan a kapada nga etiketa ti <references group="nota"/>, wenno awan ti pangrikep ti </ref>
- ^ a b Koshland Jr, Daniel E. (Marso 22, 2002). "Dagiti Pito nga Adigi ti Biag". Siensia. 295 (5563): 2215–2216. doi:10.1126/science.1068489. PMID 11910092. Naala idi 2009-05-25.
- ^ Ti Tawidan a Diksionario ti Amerikano iti pagsasao nga Ingles, maika-4 nga edision, inpablaak babaen ti Houghton Mifflin Company, babaen ti Answers.com:
- "Ti tagikua wenno kababalin a mangisalsalumina kadagiti sibibiag nga organismo manipud kadagiti natay nga organismo ken inanimado a banag, a nipakpakita kadagiti opisio a kas ti metabolismo, panagdakkel, reproduksion, ken ti sungbat iti panagtignay wenno ti pangampon iti enbironmento a nagtaud ti kaunegan ti organismo."
- "Ti pannakailasinan a kasasaad wenno kasasaad ti sibibiag nga organismo."
- ^ Panangilawlawag iti inanimado. WordNet a Panagbiruk babaen ti Unibersidad ti Princeton.
- ^ "Diksionario ti Merriam-Webster". Diksionario ti Merriam-Webster. Naala idi 2009-06-21.
- ^ "organismo". Maika-21 a Siglo a Diksionario ti Chambers (online nga ed.). Chambers Publishers Ltd. 1999. Naala idi 2012-05-26.
- ^ "3.5 bilion tawen a deposito ti organiko ket nakaipakpakita ti taudan ti biag". Naala idi 2012-09-04.
- ^ Sharov, Alexei A. (12 Hunio 2006). "Ti Genome ket umad-adu a kas maysa a pagurasan para iti nagtaudan ken ti ebolusion ti biag". Biology Direct. 1: 1–17. doi:10.1186/1745-6150-1-17. PMC 1526419.