Bituen

Ti rehion ti agporporma a bituen idiay Dakkel nga Ulep Magallanes. Ladawan ti NASA/ESA

Ti maysa a bituen ket maysa a nasabang, naraniag a nagbukel iti plasma a tengtenglen babaen ti grabidad. Iti kalpasan ti kabibiagna, ti maysa a bituen ket aglaon pay kadagiti napusek a banag. Ti kaasitgan a bituen iti Daga ket ti Init, nga isu daytoy ti taudan ti kaaduan iti enerhia iti Daga. Dagiti nadumaduma a bituen ket makita manipud iti Daga iti rabii, no dagitoy ket saan a malemmengan babaen ti tangatang a penomena, agparparang dagitoy a kas dagiti reprep dagiti nagtalinaed a naraniag a puntos gapu ti kaadayoda unay. Naipakasaritaan a, dagiti kalatakan a bituen iti nailangitan a nagbukel ket naigrupoda kadagiti konstelasion ken asterismo, ken dagiti karaniagan a bituen ket nakaganabda kadagiti maitutop a nagnagan. Adu dagiti katologo ti bituen a naumnong dagiti astrolgo, a mangited ti pagalagadan kadagiti pagnaganan ti bituen.

Para iti paset ti kabibiagna, ti maysa a bituen ket agraniag gapu ti thermonuklear a panaglunag iti hidroheno iti bukodna a bugas ken agibbet kadagiti enerhia nga agballiasat iti uneg ti bituen ken daytoy ket agraniag idiay ariwanas. Gangani amin a masna a rumrumsua nga elemento a nadagdagsen ngem helio ket napartuat babaen dagiti bituen, babaen ti estelar a nukleosintesis iti panawen a kabibiagda wenno babaen ti supernova a nukleosintesis no bumtak dagiti bituen. Dagiti astronomo ket maikeddengda ti masa, tawen, kimika a pakabuklan ken dagiti dadduma pay a tagikua iti bituen babaen ti panagpalpaliiw iti bukodda nga espektro, karaniag ken panag-gunay iti limbang. Ti dagup a masa iti maysa a bituen ket isu ti kangrunaan a pannakaikeddeng iti bukodna nga ebolusion ken ti sumaganad a pagbanaganna. Dagiti sabsabali pay a a pakailasinan iti maysa a bituen ket maikeddeng babaen ti bukodna nga ebolusionario a pakasaritaan, a mairaman ti diametro, panagtayyek, panag-gunay ken temperatura. Ti panaggandat iti temperatura kadagiti adu a bituen iti giddiatan ti panagraniagda, a makunkuna akas ti Hertzsprung–Russell a diagrama (H–R a diagrama), ket agpalubos ti tawen ken ebolusionario a kasasaad ti panakaikeddeng ti maysa a bituen.

Ti maysa a bituen ket mangrugi a kas maysa nga agrebba nga ulep iti materiales a kangrunaan a buklen ti hidroheno, a mairaman ti helio ken tugot dagiti nadagdagsen nga elemento. Kalpasan ti estelar a bugas ket napuseken, adda dagiti hidroheno nga agnanayon nga agbalin iti helio babaen ti panagaramid iti nuklear a panaglunag.[1] Dagiti nabati a kaunegan dagiti bituen ket awitenda dagiti enerhia manipud ti bugas babaen ti panagtipon iti panagraniag ken kombeksion a panagaramid. Ti presion ti kaunegan ti bituen ket pawilanna ti panagrebba unay babaen ti bukodna agrabidad. Kalpasan a maibus ti hidroheno a sungrod iti bugas, ti maysa a bituen nga adda ti mamin 0.4 a kadakkel ti masa iti Init[2] ket bumsog nga agbalin iti maysa a nalabbaga a higante, iti dadduma a kaso ket aglunag dagiti nadagdagsen a elemento iti bugas wenno iti kontsa a nagpalikmut iti bugas. Ti bituénen ket agbalin iti maysa a napusek a banag, nga agpabalin ti paset iti nabag iti interestelar a katutubo, no daytoy ket agporma it maysa a baro a kaputotan dagiti bituén nga adda ti dakdakkel a bilang dagiti nadagdagsen nga elemento.[3]

Ti binario ken dagiti adu ti bituenna a sistema ket a mangbukel iti dua wenno adadu pay a bituen a naibedbed babaen ti grabidad, ken sapasap a dagitoy ket agpinnalpalikmut iti tunggal maysa kadagiti natalna a pagliklikmutan. No adda kastoy a dua a bituen ket adda iti asideg a panagpalpalikmut, ti grabidad a panaggunayda ket makaited daytoy ti banag ti ebolusionda.[4] Dagiti bituen ket makaporma manipud ti paset iti dakdakkel a bedbed ti grabidad a patakder, a kas ti maysa a raay wenno maysa nga ariwanas.

  1. ^ Bahcall, John N. (2000-06-29). "Kasano nga Agraniag ti Init". Pundasion ti Nobel. Naala idi 2006-08-30.
  2. ^ Richmond, Michael. "Ti kinaudi nga agpang iti ebolusion para dagiti ababaab ti masa a bituén". Pagadalan iti Teknolohia ti Rochester. Naala idi 2006-08-04.
  3. ^ "Estelar nga Ebolusion ken Ipapatay". NASA Observatorium. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2008-02-10. Naala idi 2006-06-08.
  4. ^ Iben, Icko, Jr. (1991). "Ebolusion ti maysa ken binario a bituen". Astropisika a Warnakan Suplemento a Serie. 76: 55–114. Bibcode:1991ApJS...76...55I. doi:10.1086/191565.

Bituen

Dodaje.pl - Ogłoszenia lokalne