Dagiti ili ti Filipinas

Ti ili wenno munisipalidad ket maysa a lokal a paset ti gobierno iti Filipinas. Naisangayan dagitoy manipud kadagiti siudad, a dagitoy ket sabali a kategoria iti lokal a paset ti gobierno.

Dagiti pronbinsia ket buklen dagiti siudad ken dagiti ili, dagiti ili ket buklen met dagiti baranggay wenno dagiti barrio.

Dagiti ili ket addaanda iti sangkabassit a turay manipud iti Nailian a Gobierno iti Republika ti Filipinas babaen ti Lokal a Kodigo ti Gobierno iti 1991. Naikkanda iti pagkakaaduaan a personalidad nga agpakabael kaniada nga agaramid kadagiti lokal nga annuroten ken linlinteg, panangipatungpal ti linteg, ken agturayda kadagiti masakupanda. Mabalinda a sumrek kadagiti kontrato ken panagginnatang ken agbuis babaen kadagiti opisial nabutosan ken nadutokan.

Agakem dagitoy kadagiti panagipatungpal kadagiti amin a linlinteg, no pay lokal wenno nailian. Ti Nailian a Gobierno ket tumulong ken imatonanna ti lokal a gobierno tapno maipasarado nga saanda a labsingen ti nailian a linteg. Dagiti lokal a gobierno ket addaanda iti bukod nga ehekutibo ken lehislatibo a sangsanga ken dagiti panagkita ken panagtimbang kadagitoy dua a nangruna a sangsanga, ken dagiti pannakailasinda, ket nalawlawag ngem ti nailian a gobierno. Ti Hustisia a Sanga iti Republika ti Filipinas ket tumultulong pay kadagiti kasapulan dagiti lokal a paset ti gobierno. Dagiti lokal a gobierno a kas iti ili, ket awananda iti hustisia a sanga; ti hustisiada ket kapadpada ti nailian a gobierno.

Ti ili ket idauluan babaen ti mayor ti ili nga isu daytoy ti ehekutibo nga opisial. Ti lehisletibo ket buklen iti bise mayor ken dagiti walo a konsehal. Dagiti walo a konsehal, a mairaman ti presidente ti Konseho dagiti Kinaagtutubo ken ti presidente ti Liga dagiti Baranggay, ket buklenda ti Konseho dagiti Ili. Amin dagitoy ket nabutosan ken agserbi iti tallo a tawen a panagturay. Saanda a mabalin ti agserbi iti ad-adu ngem tallo nga agsasaruno a panagturay (9 tawtawen).

Ti Bise Mayor ket isu ti agiturong iti lehislatura, ngem saan a makabutos mailaksid ti panagbuong ti paraut. Dagiti linteg wenno bilin a naitukon babaen ti lehislatura mabalin a pasingkedan wenno mabeto babaen ti mayor. No mapasingkedan agbalin dagitoy a linteg. No ti mayor ket saanna a pasingkedan wenno betoen ti naitukon iti lehislatura iti sangapulo nga aldaw manipud iti pannakaawat, dayta a naitukon ket agbalin a linteg a kasla napirmaan. No maibeto, ti naitukon ket maisubli idiay lehislatura. Ti naudi ket mabalinna a maipasubli ti inaramid ti Mayor babaen ti panagbutos iti kabassitan a 2/3 kadagiti amin a kamkamengna, nga iti daytoy a kaso, ti naitukon ket agbalin a linteg.

Ti ili, no maabutanna ti maysa kasapulan a kabassitan a rukod ti populasion, ken kabassitan a tinawen a kuarta a mapastrek ket mabalinda ti agpabalin a siudad. Ti umuna ket nasken a ti maysa a bilin ket maipasa iti Kongreso ken mapirmaan a kas linteg babaen ti Presidente ken dagiti nagtaeng ket agbutosda iti sumaruno a panagbubutos tapno awatenda wenno paayenda ti panagsiudad. Ti maysa a pagimbagan ti panagsiudad ket ti gobierno a siudas ket makaala ti ad-adu a busbos, ngem dagiti buis ket nangatngato ngem iti ili.