Plasma (pisika)

Ti plasma (manipud iti Griego ti πλάσμα, "ti ania man a naporma"^[1]) ket maysa kadagiti uppat a kammasapulan a kasasaad ti banag (dagiti dadduma ket ti natangken, likido, ken alingasaw). Ti panangpapudot ti alingasaw ket mabalin a maionisado dagiti bukodna amolekula wenno dagiti atomo (panagpabassit wenno panagpaadu ti bilang dagiti elektron kaniada), isunga ti panangibalin daytoy iti plasma, nga aglaon kadagiti nakarga a partikula: dagiti positibo nga ion ken dagiti negatibo nga elektron wenno ion.^[2] Ti ionisasion ket mabalin a madurogan babaen ti dadduma pay a pamay-an, kasla iti napigsa nga elektromagnetiko a lugar nga ipakat babaen ti agipataud ti laser wenno microwave, ken kuyogan daytoy babaen ti panangisina kadagiti piansa ti molekula, no adda. Ti plasma ket mabalin pay a mapartuat babaen ti panangipakat iti maysa nga eletriko a lugar iti alingasaw, a ti pakaipakatan a proseso ket ti diskarga ni Townsend.

Ti kaadda ti bassit a bilang dagiti agaw-awit ti karga ket mangaramid iti plasma a konduktibo iti elektriko tapno napigsa a mangsunbat kadagiti elektromagnetiko a lugar. Isunga ti plasma ket addaan kadagiti tagikua a saan a kapadpada dagiti natangken, likido, wenno dagiti alingasaw ken naikedkedeng a naisangsangayan a kasasaad ti banag. Kasla ti alingasaw, ti plasma ket awanan iti depinitbo a sukog wenno depenitibo a tomo malaksid no daytoy ket maikabil iti maysa paglaonan; saan a kasla ti alingasaw, babaen ti impluensia ti magnetiko a lugar, daytoy ket mabalin a mangporma kadagiti estruktura a kas dagiti pilamento, dagiti silnag, ken dagiti doble a tuon. Adda dagiti kadawyan a plasma ket mabirukan kadagiti bituen ken dagiti senial ti neon. Iti law-ang, ti plasma ket isu ti kaaduan a kasasaad ti banag para iti kadawyan a banag, a kaaduan kadagitoy ket narasay a intergalaktiko a plasma (a nangruna ti intracluster medium) ken dagiti bituen. Kaaduan kadagiti pannakaawat kadagiti plasma ket nagtaud iti panagsukisok iti natengngel a nuklear a panaglunag ken bileg ti panaglunag, a ti pisika ti plasma ket mangited kadagiti sientipiko a batayan.