Kurd

Kurd

Gelhe tevahî
30–40 milyon[1] (The World Factbook, texmina 2015an) 36,4–45,6 milyon[2] (Enstîtuya Kurdî ya Parîsê, texmîna 2017)
Herêmên ku lê şêniyên sereke ne
Kurdistan Kurdistan	30 - 40 milyon[3]
Tirkiye	16 - 21 milyon + %18 - %23[1][3][4][5]
Îran	10 - 12 milyon 13%[6][7]
Iraq	8 - 8,5 milyon 25%[8][9][10]
Sûrî	3 - 4 milyon + 15 - 25% [11][12][13][14][15][16][17][18][19]
Azerbaycan	150.000-200.000
Efxanistan	200.000
Ermenistan	75.000
Gurcistan	40.000
Tirkmenistan	50.000
Qazaxistan	55.000
Îsrael	250.000
Urdun	40.000
Almanya	1.500.000-2.500.000 [20]
Fransa	650.000 [20]
Keyaniya Yekbûyî	200.000 [20]
Swêd	100.000 [20]
Holenda	80.000 - 150.000 [20]
Swîsre	70.000 [20]
Awistriya	60.000 [20]
Yewnanistan	52.000 [20]
Rûsya	70.000
Belçîka	60.000 [20]
Danîmarka	30.000 [20]
Norwêc	5.000 [20]
Fînlenda	15.000 [20]
DYA	60.000 - 100.000
Kanada	30.000 - 45.000
Ziman
Kurdî (kurmancî, soranî, jêrîn, zazakî, goranî)
Baweriya dînî
Îslam (sunîtî, şiîtî, elewîtî), xiristiyanî, zerdeştî û Cihûtî
Têkildarên komên etnîkî
Îranî, belûç, peştûn, lûr, taliş, fars

Kurd neteweyeke û komeke etnîkî ya dîrokî ya Rojhilata Navîn e ku bi zimanekî di malbata zimanî ya îranî de xeber didin.^[21][22] Kurd bi piranî li ser axa Kurdistanê dijîn ku piştî hilweşandina Împeratoriya Osmanî, Kurdistan di navbera netewedewletên ereb, tirk û fars (Tirkiye, Sûrî, Iraq û Îranê) de tê parçekirin û tê parvekirin. Li derveyî Kurdistanê kurd li Anatolyaya Navîn, Xorasan û Qefqasyayê jî dijîn, herwiha diyasporayeke kurdan a mezin li welatên ewropî hene.

Her çiqas hejmara rastî ya tevahiya kurdan di hejmartinên nifûsê de ji aliyê dewletên ku li ser axa Kurdistanê hatine avakirin ve nayê behskirin jî nifûsa kurdan li gorî texmînên 2015an û 2017an li seranserê cihanê û li Kurdistanê di navbera 30–45 milyon e.^[1][2] Nifûsa kurd a herî zêde (14-21 milyon kes) li Tirkiyeyê ye.

Piraniya kurdan misilman in, kurdên ku bi hewramanî, kurmancî û soranî xeber didin bi piraniya xwe sunî ne û ji mezheba şafiî ne. Li herêmên Kirmaşan, Luristan û Hamedan ên Başûrê Kurdistanê kurdên şia jî hene ku bi kelhûrî an jî feylî xeber didin. Kurdên elewî li Bakurê Kurdistanê, li herêmên Dêrsim, Mereş, Meledî, Erzingan, Sêwasê hwd. dijîn.

Piştî Şerê Cîhanî yê Yekem hêzên hevalbend ên rojavayî bi ser ketin û di Peymana Sevrê ya 1920an de ji bo avakirina dewleteke kurdî şert dan. Lêbelê, bi Peymana Lozanê hidûdên Tirkiyeya îro hatine danîn û ev soz piştî sê salan hatiye şikandin. Di encamê de li dewletên ku li ser parçeyên Kurdistanê hatine damezrandin kurd mane bê statû.

Dîroka nêzîk a kurdan gelek komkujî, serhildan û pevçûnên çekdarî dîtiye ku hîn jî li çar aliyê Kurdistanê berdewam in. Kurd li Iraq û Sûriyê xwediyê herêmên otonom in, pê re hereketên kurdan li seranserê Kurdistanê ji bo heqên xwe yên kulturî, otonomî û serxwebûnê têdikoşin.

Kurd
Dîrok Jêdera kurdan Dîroka Kurdistanê Kronolojiya dîroka Kurdistanê Belavbûna îslamê li Kurdistanê Serhildanên kurdan Rêzedîroka Kurdistanê Qewmên kurdî yên dîrokî Êlên kurdan
Dewlet Xanedan û dûgelên kurdan Pêşengên kurd
Wêje Wêjeya kurdî Ferhengên kurdî Alfabeyên kurdî Medreseya kurdî Helbestên kurdî Zanista kurdan Gotinên kurdan Mîtolojiya kurdî Pêşînên kurdan Destanên kurdî Muzîkarên kurd Helbestvanên kurd Zanyarên kurd Nivîskarên kurd Fîlozofên kurd
Ziman Kurdî Kurmancî Soranî Zazakî Hewramî Lurî
Dîn Dînên kurdan Îslam Êzdîtî Zerdeştî Cihû Xristiyanî Yarsan
Çand Çanda kurdî Pêjgeha kurd Muzîka kurdî Salnameya kurdî Govend Dengbêjî Leyistikên zarokên kurdan
Netewe Kurd Kurmanc Zaza Soran Goran Lek Kurdayetî Alaya Kurdistanê Sirûda neteweyî Nîşana Kurdistanê Çevengên kurdan yên neteweyî Rojê Kurdî Ajala Selahedîn
Wekî din PKK Pêşmerge PYD Diyasporaya kurdan Rêxistinên kurdî Dîplomasiya kurdan Dijî kurdbûn Sirgûnkirina kurdan Nîjadperestiya tirkan li dijî kurdan
n g b

1. ^ ^{a b c} The World Factbook (Çapa Online). Langley, Virginia: US Central Intelligence Agency. 2015. ISSN 1553-8133. Ji orîjînalê di 6 kanûna paşîn 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 2 tebax 2015. Di vê çapê de hejmara nifûsê ya texmînî wisa nîşan dide: 14,3 milyon li Tirkiyeyê, 8,2 milyon li Îranê, nêzîkî 5,6 heta 7,4 milyon li Iraqê, û ji 2 milyonan kêmtir li Sûriyeyê, ku ew jî nifûsa kurdan li Kurdistanê yan jî li herêmên cîran de dike bi qasî 28–30 milyon. Texmînên CIAyê ji tebaxa 2015an in – li Tirkiyeyê: kurd ji nifûsa 81,6 milyon: %18; li Îranê ji nifûsa 81,82 milyon: %10; li Iraqê ji nifûsa 37,01 milyon: %15–20, li Sûriyê kurd, ermenî û yên din ji nifûsa 17,01 milyon: %9,7 pêk tînin.
2. ^ ^{a b} The Kurdish Population texmîna 2017an a Enstîtuya Kurdî ya Parîsê. Nifûsa kurdan 15-20 milyon li Tirkiyeyê, 10-12 milyon li Îranê, 8-8,5 milyon li Iraqê, 3-3,6 milyon li Sûriyê, 1,2-1,5 milyon li dîasporaya Ewropayê û 400-500 hezar li Yekîtiya Sovyetê ya berê — bi tevahî 36,4 mîlyon û 45,6 mîlyon li cîhanê tê texmînkirin.
3. ^ ^{a b} "The Kurdish population". Kurdish Institute of Paris. 12 kanûna paşîn 2017. Ji orîjînalê di 18 adar 2020 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 18 adar 2020.
4. ^ Yildiz, Kerim; Fryer, Georgina (2004). The Kurds: Culture and Language Rights. Kurdish Human Rights Project. Data: 18% of Turkey, 20% of Iraq, 8% of Iran, 9.6%+ of Syria; plus 1–2 million in neighboring countries and the diaspora
5. ^ Ağirdir, Bekir (21 kanûna pêşîn 2008). "Kürtlerin nüfusu 11 milyonda İstanbul"da 2 milyon Kürt yaşıyor – Radikal Dizi". Radikal.com.tr (bi tirkî). Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2013.
6. ^ Volume 2. Dabbagh – Kuwait University. — Iran, page 1111–1112. // Encyclopedia of Modern Middle East & North Africa. Second Edition. Volume 1 — 4. Editor in Chief: Philip Mattar. Associate Editors: Charles E. Butterworth, Neil Caplan, Michael R. Fischbach, Eric Hooglund, Laurie King–Irani, John Ruedy. Farmington Hills: Gale, 2004, 2936 pages. ISBN 978-0-02-865769-1 "With an estimated population of 67 million in 2004, Iran is one of the most populous countries in the Middle East. ... Iran’s second largest ethnolinguistic minority, the Kurds, make up an estimated 5 percent of the country’s population and reside in the provinces of Kerman and Kurdistan as well as in parts of West Azerbaijan and Ilam. Kurds in Iran are divided along religious lines as Sunni, Shi'ite, or Ahl-e Haqq."
7. ^ Hoare, Ben; Parrish, Margaret, edîtor (1 adar 2010). "Country Factfiles — Iran". Atlas A–Z (Çapa Fourth). London: Dorling Kindersley Publishing. r. 238. ISBN 9780756658625. Nifûs: 74,2 milyon, Dîn: Şia %93, Sunnî %6, ên din %1; Etnîsîte: Faris %50, Azerî %24, ên din %10, Kurd %8, Lur û Bextiyarî %8 {{cite book}}: Ji bo parametreya |access-date= parametreya |url= hewce ye (alîkarî)
8. ^ Hoare & Parrish, edîtor (2010). "Country Factfiles — Iran". Atlas A–Z (Çapa 4). r. 239. Nifûs: 30,7 milyon, Dîn: Şia %60, Sunnî %35, ên din %5; Etnîsîte: Ereb %80, Kurd %15, Tirkmen %3, ên din %2
9. ^ Dabrowska, Karen; Hann, Geoff (2008). "Ethnic groups and languages". Iraq Then and Now: A Guide to the Country and Its People. Chalfont St Peter, UK: Bradt Travel Guides. rr. 12–13. ISBN 9781841622439. The Iraqi people were once like a necklace, where the thread of nationality united a variety of unique and colourful beads. The Arabs are in the majority, making up at least 75% of the population, while 18% are Kurds and the remaining 7% consists of Assyrians, Turcomans, Armenians and other, smaller minorities
10. ^ "Iraq". The World Factbook. Ji orîjînalê di 24 kanûna pêşîn 2018 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 26 tebax 2013.
11. ^ Hoare & Parrish, edîtor (2010). "Country Factfiles — Syria". Atlas A–Z (Çapa 4). r. 331. Nifûs: 21,9 milyon; Religions: Sunni Muslim 74%, other Muslim 16%, Christian 10%; Ethnic Mix: Arab 89%, Kurd 6%, other 3%, Armenian, Turkmen, Circassian 2%
12. ^ Jacobs Sparks, Karen, edîtor (2011). "World Data — Syria". Britannica Book of the Year 2010. Chicago: Encyclopaedia Britannica, Inc. r. 709. ISBN 9781615353668. Population (2009): 21,763,000 (Includes 1,200,000 Iraqi refugees and 450,000 long-term Palestinian refugees in mid-2009.); Ethnic composition (2000): Syrian Arab 74.9%; Bedouin Arab 7.4%; Kurd 7.3%; Palestinian Arab 3.9%; Armenian 2.7%; other 3.8%; Religious affiliation (2000): Muslim c. 86%, of which Sunni c. 74%, Alawite (Shi'i) c. 11%; Christian c. 8%, of which Orthodox c. 5%, Roman Catholicc. 2%; Druze c. 3%; nonreligious/atheist c. 3%.
13. ^ Van Bruinessen, Martin (1992). "General Information on Kurdistan — Population". Agha, Shaikh and State: The Social and Political Structures of Kurdistan. London: Zed Books. r. 15. ISBN 9781856490184. Syria Here too, divergent estimates are made, but most fluctuate around 8.5% of the population, or just over 600,000 in 1975.
14. ^ McDowall, David (2004). "Appendix 2. The Kurds of Syria". A Modern History of the Kurds (Çapa Third). London: I.B. Tauris. r. 466. ISBN 9781850434160. Kurds probably constitute between 8 and 10 percent of the population of modern Syria, probably 1.2 and 1.5 million out of total population of an estimated 15.3 million in 1998.
15. ^ Lowe, Robert. "Studying the Kurds in Syria: Challenges and Opportunities". Syrian Studies Association Bulletin. Ji orîjînalê di 29 îlon 2013 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2013.
16. ^ Henriques, John L. Syria: Issues and Historical Background. Nova Science Publishers. ISBN 9781590337639.^{[rûpel hewce ye]}
17. ^ Khasraw Gul, Zana (22 tîrmeh 2013). "Where are the Syrian Kurds heading amidst the civil war in Syria?". openDemocracy.net. openDemocracy. Ji orîjînalê di 30 tîrmeh 2018 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 4 çiriya paşîn 2013.
18. ^ "Syria". Central Intelligence Agency. gulan 2015. Ji orîjînalê di 29 kanûna pêşîn 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 11 gulan 2015.
19. ^ "Syria Overview". Minority Rights Group International. çiriya pêşîn 2011. Roja gihiştinê 14 kanûna paşîn 2014.
20. ^ ^{a b c d e f g h i j k l} Kopîkirina arşîvê, ji orîjînalê di 9 adar 2013 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 28 sibat 2013{{citation}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk)
21. ^ Kendal NEZAN. "A brief survey of The History of the Kurds". Fondation-Institut kurde de Paris.
22. ^ Bois, Th; Minorsky, V.; MacKenzie, D. N. (24 nîsan 2012). "Kurds, Kurdistān". Encyclopaedia of Islam, Second Edition (bi îngilîzî). Brill. doi:10.1163/1573-3912_islam_com_0544.