Vreugmodernen Tied

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De Vreugmodernen Tied is in de historiesjrieving de naom veur de zèstiende, zeventiende en gemeinelek ouch achtienden iew, veural in Wes-Europa. 't Geit hei dus um de drei ierste iewe vaan de Nuien Tied. D'n tied nao ca. 1800 neump me wel de Modernen Tied; de Franse Rivvelutie en de Napoleontische Oorloge gelle es watersjeiing. Groof-eweg kin weure gezag tot de institute oet de middeliewe in dezen tied bleve bestoon, meh minder belaankriek woorte. Belaankrieke kinmerke vaan de Vreugmodernen Tied zien:

Verval vaan feodaol structure. Hoeg voorste trèkke de mach nao ziech touw (absolutisme), lieger edele verlere hunne politieken invlood meh hawwe financieel privileges. Nationaol staote oontstoon laankzaam. Neet in eder land is dezen tendens eve sterk: in 't Heileg Roems Riek weure de lieger voorste allein mer mechteger. Door 't verdwijne vaan de feodaol idee weure börgers ummer dèkser in oorloge betrokke (zuug ouch oonder).
Oontstoon vaan 't protestantisme (al in de vieftienden iew), boe ziech versjèllende volker deils of gans touw bekiere. De kathelieke kèrk perbeert iers zie religieus monopolie te behawwe mèt Godsdeensoorloge (wie d'n Tachtegjaoregen Oorlog in de Nederlen); later evels mèt de contrarifformatie.
Oontstoon vaan 't kolonialisme: mèt de oontdèkking vaan Amerika door Columbus (1492) begint d'n tied vaan oontdèkkingsreize. Versjèlle Europese len vestege kolonies; die in Amerika zalle tege 't ind vaan d'n achtienden iew oetgreuje tot zelfstendege naties en tege hun mojerlen in opstand koume.
Verdwijne of verwatere vaan de scholastieke filosofie door nui oontdèkkinge (inductie door wetensjappelek oonderzeuk) en oetgebreider oonderzeuk antieke bronne (humanisme). Later kump de Verleechting op, die de plaots vaan religie in 't wereldbeeld sterk zal verkleine.
Renaissance: de kuns geit ziech sterk nao klassieke veurbeelder riechte en perbeert die te euvertrèffe (aemulatio). Later kump de barok op, boe-in veurziechteg mèt de klassieke ideaole weurt gebroke en de neiging tot ornamentere geit euverheerse.