Kwartair

Het geologisch tijdperk Kwartair^[1] (in België: Quartair) is in de geologische tijdschaal de jongste periode en in de stratigrafische kolom het bovenste systeem. Het Kwartair beslaat de tijdspanne van 2,58 miljoen jaar (Ma) geleden tot heden en is de jongste, bovenste of laatste onderverdeling van de eratheem Cenozoïcum. Het volgt op het Neogeen en is onderverdeeld in twee series: het Pleistoceen en het Holoceen.

Het Kwartair werd in 1760 als de 'Vierde onderverdeling' geïntroduceerd door de geoloog Giovanni Arduino.^[2] De term Kwartair (Quaternaire) werd voor het eerst in 1829 gebruikt door Jules Desnoyers^[3] en in 1833 gedefinieerd als La période dont les terrains sont caractérisés par les espèces animales et végétales semblables aux êtres actuellement vivants dans les mêmes lieux. (De periode waarvan de afzettingen gekenmerkt worden door dier- en plantensoorten die lijken op de tegenwoordig in vergelijkbare omgeving levende soorten).^[4][5]

Gedurende het Kwartair is er sprake van een groot aantal ijstijden of glacialen, koude periodes waarin met name op het noordelijk halfrond vaak grote landijskappen ontstonden. De glacialen werden afgewisseld met interglacialen (relatief warme perioden tussen twee ijstijden) waarin het landijs zich weer terugtrok. Deze cyclische klimaatsveranderingen werden veroorzaakt door de Milanković-cycli. Het Holoceen, dat alleen de laatste 11 700 jaar beslaat, vormt in feite het laatste en nog niet beëindigde interglaciaal waarin de Aarde zich nu bevindt. De ontwikkeling van opbouw en afbraak van ijskappen heeft zich niet of althans in veel mindere mate voorgedaan op Antarctica waarvan de ijskap sinds het Oligoceen met korte onderbrekingen vrijwel permanent aanwezig was. Tijdens het Kwartair was deze ijskap met zekerheid gedurende de laatste acht glaciaal/interglaciaal-cycli permanent aanwezig. Met dertien cycli waarvan dat kan worden aangetoond wordt rekening gehouden (dat is tot en met M.I.S. 26).^[6] Van de Groenlandse ijskap is bekend dat deze in ieder geval tijdens het vorige interglaciaal, het Eemien (dat enkele graden warmer was dan onze tijd), aanwezig is geweest.^[7]

Het Kwartair kenmerkt zich verder door het uitsterven van vele plant- en diersoorten, door versnelde evolutie van bepaalde groepen zoogdieren en door grote migratiebewegingen van vele organismen, alle als gevolg van de grote klimaatwisselingen. Het Kwartair was ook de periode waarin de moderne mens verscheen, evolueerde en zich over de Aarde verspreidde.

1. ↑ Volgens de Woordenlijst Nederlandse taal (edities 1954, 1995, 2006 'het groene boekje') met qu, niet met kw. Hier wordt gespeld met een hoofdletter, zoals toegestaan (Woordenlijst 2006, leidraad 16.4). Onder Nederlandstalige geologen en fysisch geografen is de spelling Quartair nooit aanvaard: sinds 1915 (wellicht al eerder) wordt in het algemeen de spelling Kwartair gehanteerd.
2. ↑ (it) Arduino, G., 1760. Sopra varie sue Osservazioni fatte in diverse parti del Territorio di Vicenza, ed altrove, appartenenti alla Teoria Terrestre, ed alla Mineralogia. Nuova Raccolta di Opuscoli Scientifici e Filologici (Venice), 6. (Brief aan Prof. Antonio Vallisnieri, gedateerd 30 maart 1759).
3. ↑ (fr) Desnoyers, J., 1829. Observations sur un ensemble de dépôts marins. Annales des Sciences naturelles (Paris): 171-214: 402-491.
4. ↑ (fr) Raboul, H., 1833. Géologie de la Période Quaternaire et Introduction à l'Histoire Ancienne. F.G. Levrault, Paris, 222 pp.
5. ↑ (en) Gibbard, P., Head, M.J., 2009. The definition of the Quaternary system/era and the Pleistocene series/epoch. Quaternaire, 20(2): 125-133.
6. ↑ (en) EPICA Community Members, 2004. Eight glacial cycles from an Antarctic ice core. Nature, 429: 623–628.
7. ↑ (en) North Greenland Ice Core Project (NGrip) members, 2004. High-resolution record of Northern Hemisphere climate extending into the last interglacial period. Nature, 431: 147-151.