Moksha

Moksha (Devanagari: मोक्ष, Sanskriet: mokṣa) is de bevrijding van samsara, de cyclus van dood en wedergeboorte die afhankelijk is van karma. Het is een van de vier purushartha of doelen van het leven in het hindoeïsme. Ook binnen andere Indische stromingen als het jaïnisme en het boeddhisme werd dit het belangrijkste doel van het leven, bij het boeddhisme als nirwana.

De verschillende Indische filosofieën hebben afwijkende opvattingen over hoe moksha te bereiken is. Daarbij zijn twee richtingen te onderscheiden die allebei in meer of mindere mate terug zijn te vinden bij alle scholen, het onderscheid tussen denken en doen. Volgens de ene richting is het lijden te wijten aan onvoldoende begrip en kan alleen het verwerven van de juiste gnosis uitkomst bieden. De andere richting stelt het menselijke handelen en de intenties de juiste weg zijn, wat bereikt wordt met zelfbeheersing en ascese.

Ook over het wanneer verschillen de meningen, waarbij onder meer de advaita-school stelt dat jivanmukti mogelijk is, moksha nog in dit leven.

In de vroege Veda's was nog sprake van drie levensdoelen of trivarga, dharma (normen), artha (rijkdom) en kama (plezier). In de Upanishads werd dit uitgebreid met moksha tot caturvarga of purushartha. In plaats van rijkdom en plezier lag de nadruk vanaf dan op het lijden en het ontsnappen aan samsara.