Kolmile

Kolmile er ei innretning for framstilling av trekol. I kolmilene, dei såkalla reismilene, vart store mengder ved frå skogen ikring stabla opp etter eit fastsett system, dekt med granbar og jord, og deretter sett eld på. Som fylgje av at noko av veden fekk brenne opp under kontrollert tilgang på luft, vart det varme nok inne i mila til å setje i gang ein tørrdestilasjon av resten av veden, som på den måten vart omdanna til kol. Både bartre og lauvtre kan vere råstoff for trekol.

Trekol brenn med høg varme når det vert tilført luft ved hjelp av blåsebelgar, og vart nytta som brensle under framstilling, støyping og forming av jarn og andre metall, til framstilling av glas og liknande som kravde oppvarming i rein eld med høg temperatur, og dessutan til produksjon av svartkrut. Kolet vart nytta både i gradssmier og bygdesmier, og ikkje minst i jarnverka og jarnstøyperia, som etablerte eit system for trekolproduksjon som femna om store geografiske område, og i sesongen engasjerte mykje folk i både sjølve kolbrenninga og i transporten av kolet til verka. Dette var hovudsakleg ei attåtnæring for småbønder og husmenn, og gjekk føre seg i skogane i nærområda til garden. Spor og leivningar etter gamle kolmiler, som ofte vart reiste på same staden år etter år, er framleis å sjå som sirkulære såkalla kølabonnar, kolbotnar, i skogane, med trekolbitar og oskerestar under ein meir eller mindre vegetasjonsfri jordoverflate.

Reismila var ei oppfinning som kom frå Tyskland til Skandinavia på 1500-talet, og heilt fram til slutten av 1800-talet var denne metoden i bruk for framstilling av trekol. Men trekolframstilling har gått føre seg i fleire tusen år, for dette har vore ein føresetnad før utvinning av metall og framstilling av metallreiskapar og metallsmykke. Utvinninga av jarn frå myrmalm som gjekk føre seg i Skandinavia i jarnalderen var avhengig av trekol, som då vart laga i om lag meterdjupe gropar i jorda, slik ei mengd funn av rester etter slik groper syner, omtalt som kolgroper i arkeologien.