Morene

Morene (frå fransk moraine, opph. frå Savoie) er usortert lausmateriale avsett av ein isbre. Omgrepet kan visa både til slike landformer skapt av brear, og til jordartane inni dei, morenemasse eller morenematerial. Dette materialet er blitt teke med av ein bre og kan innehalda leire, silt, sand, steinar og større blokker.

Morenar blir lagt som striper, haugar eller langstrakte ryggar av morenemateriale i eller på ein isbre, og blir liggande att om isen forsvinn. Dei blir danna ved at isbrear riv med seg stein frå underlaget og dessutan tek imot skredmasser frå bergskrentene omkring. Steinmaterialet følgjer med ismassene og blir liggjande igjen som botnmorene, midtmorene mellom to brea, sidemorene, endemorene eller daudismorene når isen smeltar. Ein særs stor endemorene blir gjerne kalla ra.

Morenemateriale dekker store dele av dei nedisa områda frå den siste istida og kan vere tettpakka, slik at det står med steile skrentar der kor bekkene har skore seg gjennom. I Østfold og Vestfold er morenematerialet av eit slikt omfang at det dominerer store delar av landskapet.

Materialet manglar vanlegvis lagdeling, og dei einskilde steinane er lite runda og kan ha skuringsstriper. Ved nokre av landformene har det opphavlege morenematerialet likevel ha vorte sortert i sjøvatn og iselver, slik at det òg opptrer lagdelte og velsorterte avleiringar i dei.

Kvaliteten på morenemateriale som dyrkingsjord kjem an på korleis stein og leire er fordelt og kva slag berggrunn breane har samla materiale frå. Morenar danna av berggrunn som inneheld lettforvitra stein som skifer og kalkstein gjev godt jordsmonn, slik ein til dømes finn i området mellom Mjøsa og Tyrifjorden.